Verkiezingswaarnemers op weg naar VS: ‘Geen idee wat we dit jaar kunnen verwachten’

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Vorig jaar mei was ze nog bij de presidents- en parlementsverkiezingen in Turkije, een half jaar later in Servië en afgelopen week in Georgië. Nu maakt Eerste Kamerlid Farah Karimi zich op om in de VS als verkiezingswaarnemer aan de slag te gaan. Morgen vertrekt ze om aanstaande dinsdag te kunnen zien hoe de belangrijkste democratie ter wereld functioneert.

“Ik heb geen idee wat we dit jaar kunnen verwachten”, zegt de GroenLinks-PvdA-politica, die ook in 2022 en 2020 naar de VS reisde als waarnemer. “In de laatste dagen voor de verkiezingen is het altijd erg spannend. We hebben wel een security-briefing, dat we weten wat we kunnen verwachten bij onrechtmatigheden.”

In het NPO Radio 1-programma Nieuws & Co vertelt Karimi hoe de OVSE, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, wereldwijd in de gaten houdt hoe democratisch verkiezingen verlopen. Begin deze maand kwamen haar eerste collega’s al in de VS aan die de campagne langere tijd volgen. Het zijn bijna tachtig mensen uit ruim twintig landen, onder wie vooral Duitsers, Noren en Zweden, maar ook twee Turken, een Kazach en een Mongoliër.

Zelf maakt ze deel uit van een groep van ongeveer 200 waarnemers die met zijn tweeën of drieën op verkiezingsdag in verschillende stemlokalen het kiesproces gadeslaan. Dat betekent praten met de aanwezige functionarissen, lokale waarnemers en kiezers. Ook wonen ze na afloop het telproces bij, zijzelf dit keer in swing state Michigan.

Niet dat iedereen de waarnemers graag ziet komen: slechts in tien staten worden ze op de dag zelf toegelaten. “Neem bijvoorbeeld Pennsylvania, een erg spannende swing state, daar mogen we niet naartoe.”

“We worden uitgenodigd door de federale regering, maar de accreditatie gebeurt door de staten”, legt Karimi uit. “Een reden geven ze niet, maar grosso modo is onze ervaring is dat Democratische staten ons wel toelaten en Republikeinse niet.”

Dat hoeft een goed oordeel overigens niet in de weg te staan. “Wat we zien is dat op de verkiezingsdag zélf alles heel ordentelijk verloopt. Maar het meest interessante is wat er aan verkiezingsdag vooraf gaat, en wat er daarna gebeurt.” Als chronische problemen noemt ze bijvoorbeeld de grote rol van rijke donateurs bij de campagnefinanciering, de polarisatie in de samenleving en het veranderende medialandschap in de VS.

Een specifieker knelpunt zijn de maatregelen van sommige staten die stemmen moeilijker maken voor sommige bevolkingsgroepen. Expres, volgens veel burgerrechtenorganisaties. “Dan krijg je te horen dat er zo weinig stemlokalen zijn op zo’n grote bevolking, dat mensen lange afstanden moeten afleggen om te stemmen, terwijl ze moeten werken en geen dag vrij kunnen krijgen.”

Of het aanscherpen van identiteitsverplichtingen, zodat mensen bijvoorbeeld een paspoort nodig hebben om te kunnen stemmen. “Mensen komen er dan ineens achter dat ze niet mogen stemmen”, merkte Karimi. “Dat zal dan ook een van onze waarnemingen worden bij onze missie: dit is niet oké!”

Gerrymandering is de OVSE ook al jaren een doorn in het oog: het systeem waarbij zittende machthebbers de grenzen van kiesdistricten zodanig aanpassen dat tegenstanders geen kans hebben te winnen. Of het feit dat hele gebieden helemaal niet mogen meestemmen voor het Congres en het Witte Huis, zoals Puerto Rico of de hoofdstad Washington.

“Amerikanen krijgen heel vaak dezelfde aanbevelingen. Over campagnefinanciering en de transparantie daarvan, over gerrymandering. Het is dan altijd hetzelfde: ze doen er niets mee.”

Jammer, want juist de VS heeft een voorbeeldfunctie, ook als het gaat over inperking van de kiesmogelijkheden. “Je ziet dat machthebbers wereldwijd elkaars methoden kopiëren om ervoor te zorgen dat zij als winnaar uit de bus komen. Dat is zorgelijk”, meent Karimi. “We zien het in Hongarije, in Turkije, in Georgië en ook in de VS: overal doen machthebbers van tevoren dingen om de macht te behouden. Wetten aanpassen, het de oppositie moeilijk maken.”

Zelf ingrijpen is er dan in ieder geval niet bij voor Karimi. “We bemoeien ons verder niet met de gang van zaken. Als we vreselijke dingen zien, dan interveniëren we niet”, beaamt ze. “Onze taak is uiteindelijk: waarnemen.”