Burgerslachtoffers waren vorig jaar twee keer zo vaak vrouw

• Joëlle van Loo

  redacteur Online

• Jasmijn Brasser

  redacteur Online

Het aandeel vrouwen dat omkomt bij gewapende conflicten is verdubbeld. Dat blijkt uit onderzoek van VN-mensenrechtenorganisatie UN Women. In 2023 waren vier op de tien doden vrouw bij gewapende conflicten, twee keer zoveel als het jaar daarvoor. De toename is grotendeels te verklaren door de vele burgerslachtoffers in de Gazastrook.

“Ik schrik van deze cijfers”, zegt Thea Hilhorst, hoogleraar humanitaire studies. “Vrouwen beginnen de oorlog vaak niet en worden amper betrokken bij het praten over vrede. Wel worden ze steeds vaker seksueel misbruikt én gaan ze vaker dood. Daarmee betalen ze een dubbele prijs.” Uit het onderzoek blijkt ook dat seksueel geweld jegens vrouwen wereldwijd met 50 procent is toegenomen.

Ruim twintig jaar geleden nam de VN een unaniem besluit: “Vrouwen moeten volledig betrokken moeten worden bij vredesprocessen.” Dat baseerde de VN toen op verschillende onderzoeken die uitwezen dat het betrekken van vrouwen bij vredesonderhandelingen zorgt voor meer veiligheid en stabiliteit op de lange termijn.

Maar in de praktijk is daar weinig van terechtgekomen: in 2023 was nog geen 10 procent van de vrede-onderhandelaars een vrouw. “Militaire macht en politieke besluitvorming over oorlog worden nog steeds gedomineerd door mannen”, concludeert Sima Bahous, directeur van UN Women, in het rapport. “Vrouwen blijven de prijs betalen voor de oorlogen van mannen.”

Het VN-rapport wijt de verdubbeling van het aantal vrouwelijke slachtoffers aan “een groeiende nalatigheid om vrouwen en kinderen te beschermen tijdens oorlogen”. Universitair docent politiek geweld en gender Meredith Loken zegt dat “strijdende partijen wereldwijd het internationaal oorlogsrecht compleet negeren. Plekken waar burgers verblijven, zoals scholen en ziekenhuizen, worden doelgericht aangevallen.”

Zowel direct als indirect heeft dat dodelijke gevolgen voor burgers. Voor vrouwelijke slachtoffers speelt het gebrek aan gezondheidszorg vaak mee als doodsoorzaak, verklaart UN Women.

Zo bevielen er eind 2023 dagelijks 180 vrouwen in het door oorlog geruïneerde Gaza. Ruim 70.000 zwangere vrouwen kampen er met voedseltekorten en lopen risico op ziektes als gevolg van onhygiënische omstandigheden.

Terwijl bij de meeste conflicten vooral mannelijke burgers gedood worden, is de oorlog in Gaza een uitzondering. “Het Israëlische leger heeft in een jaar tijd meer vrouwen en kinderen gedood in Gaza, dan bij elk ander conflict in de afgelopen twee decennia is gebeurd in hetzelfde tijdsbestek”, concludeerde mensenrechtenorganisatie Oxfam International eerder dit jaar.

Loken ziet een belangrijke verklaring: “Het hoge aantal getroffen vrouwen komt niet altijd door doelgericht vrouwengeweld, maar door het willekeurig aanvallen van burgers.”

Israël zegt dat het burgerslachtoffers zo veel mogelijk wil voorkomen, maar uit onderzoeken van journalisten en mensenrechtenorganisaties blijkt iets anders. Het leger heeft een richtlijn die bepaalt hoeveel burgerdoden bij een aanval acceptabel zijn. Voor elk Hamas-lid zouden enkele tientallen burgers gedood mogen worden, bij een commandant meer dan honderd.

Een anonieme bron uit het Israëlische leger zei vorig jaar tegen de kritische Israëlische nieuwssite +972 dat “Israël precies weet hoeveel collateral damage er is in elke woning”. Ofwel: bij vrijwel iedere aanval weet het leger ongeveer hoeveel levens er op het spel staan.

Een van de grootste uitdagingen bij het verbeteren van de positie van de vrouw in oorlogstijd is het tekort aan financiële middelen, concludeert de VN. Vrouwenrechtenorganisaties krijgen volgens hen wereldwijd te weinig geld en ruimte.

“In Sudan dringen bijvoorbeeld tientallen door vrouwen geleide organisaties aan op een inclusiever vredesproces. Deze inspanningen worden grotendeels niet ondersteund of niet erkend in formele vredesonderhandelingen”, aldus UN Women.

Volgens Loken is financiële steun belangrijk, maar niet meteen de oplossing voor het probleem. Daarvoor is meer nodig: “Als de betreffende actoren niet bereid zijn om zich aan wetten en normen te houden, is het internationaal recht niet effectief. Er is geen som geld die dat kan oplossen.”