Wat kan Europa doen tegen de almachtige techbedrijven?

• Guus Boeren

  redacteur Europese Unie

• 

  Kysia Hekster

  correspondent Europese Unie

Politiek Europa staat onder toenemende druk van buitenlandse techbedrijven. Zo zijn er zorgen dat techmiljardair Elon Musk via zijn socialemediaplatform X de Europese politiek probeert te beïnvloeden.

Gisteravond ging Elon Musk in gesprek met Alice Weidel, topvrouw van de radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland. Volgende maand zijn er verkiezingen in het land en Musk maakt er geen geheim van dat hij de AfD steunt .

Volgens website Politico volgden gisteren maar liefst 150 Europese ambtenaren het gesprek met argusogen om in de gaten te houden dat er geen dingen gebeurden die niet voldoen aan de Europese wet. In Brussel loopt al een onderzoek naar X.

Verschillende Europese leiders hebben Musks inmenging streng veroordeeld. Maar het is niet alleen Musk die de EU hoofdbrekens bezorgt. De digitale dreigingen lijken vanuit alle kanten op Europa af te komen.

Techgigant Meta kondigde deze week aan minder streng te modereren in de VS en te stoppen met feitencontroles op berichten. Gisteren vertelden bronnen aan de NOS dat voor een soortgelijke verandering in de EU ook al de eerste stap is gezet. En vorige maand werd de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in Roemenië ongeldig verklaard vanwege Russische inmenging via het Chinese TikTok.

De Europese Unie heeft sinds 2022 wetgeving die poogt de grote techbedrijven te reguleren, de zogenoemde DSA. Deze “digitaledienstenwet” stelt die bedrijven zelf verantwoordelijk voor onder meer het tegengaan van desinformatie, beïnvloeding van verkiezingen én het verspreiden van haatberichten. Ze zijn verplicht de risico’s hierop te beperken.

Platforms met meer dan 45 miljoen maandelijkse gebruikers in de EU, ook wel VLOPs (very large online platforms) genoemd, staan onder direct toezicht van de Europese Commissie.

Als de Europese Commissie het vermoeden heeft dat een techgigant niet voldoet aan de regels kunnen ze het bedrijf om informatie vragen. Aan de hand van die informatie kan de Commissie besluiten een onderzoek tegen het bedrijf te beginnen.

Op dit moment heeft de Europese Commissie verschillende onderzoeken lopen. Behalve tegen X zijn er ook verdenkingen tegen AliExpress, Meta, TikTok en Temu dat ze zich niet aan de regels houden.

Tijdens zo’n onderzoek krijgt de Europese Commissie vergaande bevoegdheden. Zo kunnen ambtenaren bijvoorbeeld de algoritmes van de platforms inzien en inspecties uitvoeren. Als uit het onderzoek blijkt dat het bedrijf niet voldoet aan de regels kan de Europese Commissie een boete opleggen tot 6 procent van de wereldwijde jaaromzet. Tot nu toe zijn nog geen boetes uitgedeeld.

Toch heeft de wet al resultaten geboekt. Zo kondigde LinkedIn aan te stoppen met gepersonaliseerde advertenties nadat de Europese Commissie het bedrijf om informatie had gevraagd. En TikTok maakte vorig jaar bekend niet meer te werken met een beloningssysteem nadat de Europese Commissie had gedreigd met een voorlopig verbod op dat systeem vanwege zorgen over verslaving bij kinderen.

De Europese Commissie heeft dus juridische mogelijkheden om ook Musk en Zuckerberg verder onder druk te zetten. Maar er is ook een geopolitieke realiteit. En die brengt allerlei dillema’s met zich mee.

Want voorlopig lijkt de strategie van de Europese Unie juist om aankomend president Trump te vriend te houden en hem te verleiden tot samenwerking. En niet: hem voor het hoofd stoten met rechtszaken tegen een van zijn belangrijkste adviseurs, Elon Musk.

Maar het is onduidelijk hoelang die strategie overeind kan blijven. Musk en Zuckerberg zeggen hardop dat ze zich niets willen aantrekken van de Europese wet die de techbedrijven reguleert. Dat kan de EU niet zomaar over zijn kant laten gaan. Een Unie die de eigen wetten niet handhaaft, verliest aan geloofwaardigheid.

Maar aankomend vicepresident Vance zei eerder dat als de Europese Commissie een techbedrijf als X blijft reguleren, Amerika uit de NAVO stapt. Het ligt politiek dus heel gevoelig om stappen te zetten tegen de grote techbedrijven.

Kim van Sparrentak, Europarlementariër voor GroenLinks-PvdA, roept de Commissie op dat wél te doen en als EU de “titanenstrijd” met Trump en zijn “techoligarchie” aan te gaan.

Volgens haar gebruikt Musk X om Europa te verdelen en te verzwakken en dreigt hetzelfde voor de platforms van Zuckerberg, onder meer Facebook en Instagram. “Juist nu moet de EU opstaan om democratische waarden te verdedigen in het online publiek debat”, zegt Van Sparrentak.

Ook haar VVD-collega Bart Groothuis is kritisch over de houding van de Europese Commissie tot nu toe. “De stilte over mogelijke ongewenste buitenlandse beïnvloeding van de Duitse verkiezingen en overtreding van de DSA is oorverdovend”, zegt hij. “Europa moet eenduidig reageren wanneer vastgesteld is dat wetten worden overtreden.”

De verantwoordelijk Eurocommissaris, de Finse Henna Virkkunen, schreef eerder deze week een brief aan Europarlementariërs met de boodschap dat de Commissie van plan is om “energiek” door te gaan met het al lopende onderzoek naar X en “zo snel als juridisch mogelijk tot een conclusie te komen”.

Een beslissing over vervolgstappen in het lopende onderzoek naar X zal op het allerhoogste politieke niveau, door commissievoorzitter Ursula von der Leyen zelf, genomen worden. Of zij Musk uiteindelijk écht juridisch gaat aanpakken, moet blijken.