Uitspraak in stikstofzaak Greenpeace: dwingt rechter kabinet in te grijpen?

• Sarah Bürmann

  redacteur Binnenland

De rechtbank van Den Haag doet vandaag uitspraak in de stikstofzaak van Greenpeace tegen de Staat. De milieuorganisatie vindt dat het stikstofbeleid van het kabinet flink tekortschiet. Daarom wil de milieuorganisatie de overheid dwingen om met concreet beleid te komen, wat stevig ingrijpen in de landbouw en industrie zou betekenen.

Het was een bijzondere rechtszaak, die in november diende in de Haagse rechtbank. Normaal gesproken gaat dit soort zaken over een enkele verleende vergunning of een ander besluit van de overheid, maar nu stelde Greenpeace het volledige stikstofbeleid ter discussie. Daarmee doet de zaak denken aan de klimaatzaak van Urgenda, waarin de rechter de Staat tien jaar geleden verplichtte om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen.

Greenpeace vroeg de rechter tijdens de zitting in november om te verklaren dat het stikstofbeleid flink tekortschiet. Doordat er te veel stikstof terechtkomt in beschermde natuurgebieden gaat het slecht met die natuur. Greenpeace wil dat de overheid zich op z’n minst aan zijn eigen regels houdt en de Nederlandse stikstofdoelen haalt. Die liggen momenteel “ver buiten bereik”, bleek vorig jaar uit onderzoek van verschillende kennis- en onderzoeksorganisaties.

Bovendien gaat het met sommige soorten natuur zo slecht dat het kabinet direct hard moet ingrijpen, stelde Greenpeace bij de zitting in november. De milieuorganisatie eiste dat het teveel aan stikstofneerslag daar nog dit jaar moet worden gestopt. Andere gebieden moeten in 2030 gezond zijn, anders raken ze onherstelbaar beschadigd, waarschuwde Greenpeace. Dit zou een zeer stevige ingreep in de veehouderij en industrie betekenen.

De landsadvocaat bracht daar bij de zitting tegenin dat het kabinet al veel doet om stikstofuitstoot terug te dringen en dat de overheid niet aan het onmogelijke kan worden gehouden. Verder zijn de meest vergaande doelen onuitvoerbaar en onhaalbaar, volgens de landsadvocaat.

Met betrekking tot de huidige stikstofdoelen in de wet voor 2030 citeerde de landsadvocaat een RIVM-rapport, dat die doelen “zeer waarschijnlijk niet haalbaar” noemde. Met name doordat de natuur er nog slechter voor staat dan eerder gedacht.

Hij schetste dat het kabinet om de strengste doelen te behalen zeer stevig zou moeten ingrijpen in de veehouderij en industrie. Met de “kaasschaafmethode” zou het gaan om 4 miljoen dieren minder. De stikstofuitstoot zou teruggebracht moeten worden naar het niveau van het jaar 1939.

Greenpeace bracht daar tegenin dat ook slimmere keuzes mogelijk zijn, door dichtbij natuurgebieden in te grijpen. Ook deed Greenpeace de rechtbank de suggestie aan de hand om uit de verschillende stikstofdoelen te kiezen. Als de Staat de doelen onhaalbaar vindt, vraagt Greenpeace om te “redden wat er te redden valt”.

De landsadvocaat zei dat de overheid al veel uitgeeft aan stikstofreductie, bijvoorbeeld aan uitkoopregelingen en natuurmaatregelen. Dat veel van deze maatregelen de komende jaren aflopen en het huidige kabinet nog geen nieuwe stikstofplannen heeft, kwam nauwelijks aan bod.

Andere argumenten die de overheid aanvoerde om niet tot een aanscherping te komen, waren dat veel stikstof al lang geleden op de natuur terecht is gekomen, dat niet te bewijzen zou zijn dat de natuursoorten echt onherstelbaar beschadigd raken en dat de rechter ook de belangen van derden zoals de toeleverindustrie en veevoederindustrie moet meewegen.

De Greenpeace-zaak komt niet bepaald gelegen voor het kabinet, want na een periode met wat minder nieuws over stikstof, staat het stikstofdossier sinds kort weer onder hoogspanning. Belangrijkste reden daarvoor is de uitspraak die de Raad van State vorige maand deed, waardoor bedrijven met terugwerkende kracht zonder vergunning zitten en dus illegaal worden. Ook maakt het vergunningverlening in de toekomst nog moeilijker.

Naar aanleiding van die uitspraak besloot premier Schoof een speciale ministeriële commissie op te tuigen, die de omvang van de problemen in kaart moet brengen en die vervolgens op moet lossen. De afloop van de Greenpeace-zaak is van belang voor alle betrokken ministers in die commissie.

De rechtbank Den Haag doet vandaag om 10.00 uur uitspraak. Als Greenpeace of de Staat het oneens is met de uitspraak, kunnen ze nog in hoger beroep gaan bij de Raad van State. Dat moet binnen zes weken.