Aantal Nederlanders met overgewicht daalt niet, hoe komt dat?

• Jacobien van der Kleij

  redacteur online

Het lukt Nederland niet om het overgewichtcijfer naar beneden te halen. Vergeleken met tien jaar geleden is het aandeel mensen met overgewicht gelijk gebleven. Dat betekent dat de doelstellingen van het Nationaal Preventieakkoord om overgewicht terug te dringen naar alle waarschijnlijkheid niet worden bereikt. Volgens experts maken omgevingsfactoren het ons te moeilijk om gezonde keuzes te maken.

Er wordt vaak te simpel gedacht over overgewicht, zegt hoogleraar obesitas en internist Liesbeth van Rossum, verbonden aan het Erasmus MC. “Dat je met advies om meer te gaan bewegen en meer sla te eten er wel komt. Maar overgewicht en de ernstige vorm daarvan, oftewel obesitas, zijn complexe problemen die worden veroorzaakt door zowel maatschappelijke als individuele factoren.”

Een van de belangrijkste oorzaken van de toename van overgewicht in de afgelopen decennia is de ongezonde voedselomgeving, zegt Van Rossum. Het Voedingscentrum beaamt dat. “We worden aan alle kanten verleid door ongezonde opties”, zegt woordvoerder Pascalle Stijger. “Als het schap in de supermarkt voor 80 procent gevuld is met ongezond eten, dat bovendien vaker in de aanbieding is, is het moeilijk om al die verleidingen te weerstaan.”

Er wordt vaak gedacht dat mensen op een rationele manier voedingskeuzes maken, zegt Stijger, maar dat is niet zo. “Veel van onze voedingskeuzes maken we op de automatische piloot en worden gestuurd door omgevingsfactoren. Dat geldt ook voor keuzes op het gebied van beweging. We worden vaak gemotiveerd om de roltrap te nemen of in de auto te stappen, in plaats van te gaan lopen.”

Naast maatschappelijke oorzaken spelen ook andere factoren een rol bij het ontstaan van overgewicht. Ongeveer de helft van je gewicht en of je wel of juist niet makkelijk aankomt, ligt al vast in je genen, zegt internist Van Rossum. “De rest hangt samen met andere factoren, zoals leefstijl, maar ook sociale, psychische, medicinale bijwerkingen, hormonale en medische oorzaken.”

Volgens de hoogleraar stagneert het obesitascijfer in Nederland doordat zowel preventie als behandeling van overgewicht tekortschiet. Tegelijk heeft de regering vorig jaar besloten minder geld vrij te maken voor het Voedingscentrum en het Partnerschap Overgewicht Nederland (PON), wat op forse kritiek stuitte.

“We doen niet genoeg om obesitas aan te pakken. En als we niets doen, zal het alleen maar verder toenemen”, zegt Van Rossum. Ze wijst erop dat het RIVM vreest dat in 2050 circa 60 procent van Nederland overgewicht heeft. “Dat is ver van de doelstelling in het Nationaal Preventieakkoord, om terug te gaan naar 38 procent zoals in de jaren 90.”

Er moet een pakket maatregelen komen, vinden beide experts, zoals een btw-verlaging op groente en fruit en een suikertaks om gezond eten aantrekkelijker en goedkoper te maken. “Maar de remmende invloed van het bedrijfsleven bij zulke beslissingen is groot”, zegt Van Rossum. “Verandering doorvoeren in de voedselindustrie is een uitdaging, want hun voornaamste doel blijft winst”, voegt Stijger toe. “Grote voedingsmerken geven miljarden uit aan campagnes. Daar kun je maar moeilijk tegenop.”

Behalve voor preventie moet er volgens de experts ook meer aandacht zijn voor de behandeling van mensen met obesitas. “Volgens de richtlijnen moet iemand met obesitas behandeld worden met gecombineerde leefstijlinterventies, die vergoed worden vanuit het basispakket. Daarbij is aandacht voor stress, slaap, voeding, beweging, gedrag en sociale factoren belangrijk”, zegt Van Rossum. “Als er onvoldoende effect is of bij ernstig overgewicht, kunnen artsen medicatie of eventueel een maagoperatie aanbieden.”

Deze behandelmethodes zijn voor veel artsen nog onbekend, ziet de hoogleraar. Vaak wordt behandeling pas gestart wanneer mensen met overgewicht diabetes, kanker of depressie krijgen. “Dit leidt ertoe dat de kosten in de zorgsector blijven stijgen. Mensen met obesitas hebben een serieuze behandeling nodig.”

Mensen met overgewicht hebben een BMI hoger dan 25 of een te grote buikomvang. Volgens Stijger kun je als individu zeker stapjes zetten tegen gewichtstoename. Ga bij jezelf na waardoor je overgewicht hebt via een online vragenlijst. “Daarnaast is het goed om bewust te worden van je eigen gedrag. Houd een eetdagboek bij om inzicht te krijgen in je eetgewoonten. En blijf weg van crashdiëten en sapkuurtjes.” Van Rossum: “Belangrijk is om na afvallen extra veel te bewegen om te helpen voorkomen dat er een jojo-effect ontstaat.”