Afrikaanse landen reageren verbolgen op ‘minachtende’ toespraak Macron

• 

  Saskia Houttuin

  correspondent Afrika

In Senegal en Tsjaad is met ontzetting gereageerd op “minachtende” en “onjuiste” uitspraken van Emmanuel Macron. In een toespraak had de Franse president het maandag over de militaire banden met Afrikaanse landen, die in de afgelopen jaren een voor een zijn gesneuveld. “Ze zijn vergeten ons te bedanken,” zei Macron daarover, ten overstaan van zo’n 150 ambassadeurs die voor een conferentie in Parijs zijn. “Dat geeft niet, dat komt nog wel.”

Macron verwees daarbij naar de militaire inspanningen die Frankrijk vanaf 2012 leverde in de Sahel. In deze regio werden verschillende missies opgetuigd om het oprukkende terrorisme terug te dringen. De meningen zijn sterk verdeeld over de vraag of ze daarin zijn geslaagd. Volgens Macron hebben Afrikaanse leiders alles aan hun oud-kolonisator te danken. “Niemand van hen zou nu aan het hoofd van een soeverein land hebben gestaan als het Franse leger niet in deze regio was ingezet”, zei de president.

In landen als Mali, Burkina Faso en Niger grepen militairen met succes de macht, vanwege de diepe onvrede over het in hun ogen falende terreurbeleid. Een voor een haalden zij in de afgelopen jaren een streep door de militaire akkoorden met Frankrijk. In de afgelopen weken besloten Tsjaad, Ivoorkust en Senegal om hun Franse bases te sluiten.

De regering van Tsjaad spreekt in een verklaring haar “diepe bezorgdheid uit” over de “minachtende houding tegenover Afrika en de Afrikanen” van Macron. “De Franse leiders moeten leren het Afrikaanse volk te respecteren, en de waarde van hun offers te erkennen”, schrijft een woordvoerder. Daarbij verwijst hij naar de grote aantallen West-Afrikaanse soldaten die aan de Franse kant meevochten tijdens de twee Wereldoorlogen, “een feit dat Frankrijk nooit echt heeft erkend.”

De premier van Senegal, Ousmane Sonko, wijst daar in een bericht op X eveneens op: “Als Afrikaanse soldaten (…) tijdens de Tweede Wereldoorlog niet waren ingezet om Frankrijk te verdedigen, was het mogelijk nog Duits geweest.” Ook noemt Sonko de Franse rol bij de val van de Libische president Khadafi, in 2011, “met rampzalige gevolgen voor de stabiliteit en veiligheid van de Sahel”.

Daarnaast is er onenigheid over wie heeft besloten om de Franse bases te sluiten. Macron zei in zijn toespraak dat dit in samenspraak is gegaan, en dat Frankrijk zo “beleefd” is geweest om de primeur over te laten aan de Afrikaanse leiders. Zowel Senegal als Tsjaad zegt dat dat onwaar is, en dat het om een eigen, onafhankelijk genomen besluit gaat. En iedereen die dat ondermijnt, staat er in Afrikaanse landen niet goed op “Tot nu toe hebben er geen discussies of onderhandelingen plaatsgevonden”, schrijft Sonko.

Macrons toespraak is “een nieuw dieptepunt voor Frankrijk,” zegt Beverly Ochieng, veiligheidsanalist bij het Center for Strategic and International Studies. Zij is gespecialiseerd in de Sahel en de mondiale machtscompetitie in Afrika. “Anti-Franse sentimenten die er al waren zijn onder Macron verergerd, en hij is eigenlijk het symbool daarvan geworden.”

De vraag is of zijn toespraak gevolgen kan hebben voor de banden met een land als Senegal, waarmee Frankrijk na de onafhankelijkheid juist nog een goede relatie onderhield. De nieuwe leiders van het land hebben een kritischer houding dan hun voorgangers. “De weinige goodwill die er nog is kan hierdoor verdwijnen”, zegt Ochieng. “En dit raakt niet alleen de diplomatie, maar ook de Franse commerciële belangen in de regio.”

In zijn toespraak gaf Macron eveneens aan de Franse strategie op het Afrikaanse continent nieuw leven in te willen blazen. Daarbij wordt gekeken naar landen waarmee Frankrijk geen koloniale banden heeft. “Nigeria bijvoorbeeld,” zegt Ochieng. “En Kenia, waar de Afrika-Frankrijk top gaat plaatsvinden.”

Frankrijk wil daar inzetten op investeringen in onder meer technologie en cultuur. “Maar zolang Macron aan de macht is, kan dat de geloofwaardigheid van Frankrijk op het continent verder schaden”, waarschuwt Ochieng. “Niet alleen in Franstalig Afrika, maar ook daarbuiten. Kolonialisme is een gedeelde ervaring op het Afrikaanse continent. En iedereen die daarmee geen rekening houdt, staat er in Afrikaanse landen niet goed op.”

Vooral jonge mensen gaan vragen stellen, verwacht Ochieng. “Zij zien ook wat er gebeurt, ze lezen mee op sociale media. Frankrijk is zijn partners kwijt in West-Afrika: wat komen ze hier eigenlijk doen?” Of Macron van deze risico’s doordrongen is, betwijfelt de president van Tsjaad, Mahamat Idriss Déby Itno, vandaag in zijn nieuwjaarstoespraak: “Je crois qu’il se trompe d’époque”, zei hij. Otewel: “ik denk dat hij zich in het tijdperk vergist.”