Al drie jaar stilte rond James Bond: hoe keert beroemde spion terug op filmdoek?

• 

  Fleur Launspach

  correspondent VK en Ierland

Wie wordt de nieuwe James Bond? Het is een kwestie die de gemoederen in Engeland bezighoudt. Fans kregen aan het einde van de laatste Bond-film, No Time to Die, de vertrouwde belofte: James Bond will return. Maar ditmaal duurt het wel erg lang: al drie jaar is het stil rond de beroemde geheim agent.

De laatste film eindigde met onduidelijkheid over het lot van Bond. Tegelijk kwam er een einde aan het tijdperk van Daniel Craig als Bond-acteur. In maart werd de Britse acteur Aaron Taylor-Johnson genoemd als de nieuwe Bond, maar dat werd niet bevestigd door de filmmakers.

Ondertussen zijn er meerdere theorieën over de stilte rond Bond. Zo zou het te maken kunnen hebben met het nieuwe verdienmodel achter de films: Amazon verwierf in 2021 de helft van de rechten op de Bond-films na de overname van filmstudio MGM voor 8,5 miljard dollar.

Ook gaan er geruchten rond over “een creatief dilemma” over de koers van Bond. De filmreeks lijkt op een keerpunt te staan. De spion die al zes decennia meedraait, wordt door critici gezien als een verouderd personage dat niet langer past in de moderne tijd.

Bond, die in 1962 voor het eerst op het scherm verscheen, belichaamt in veel opzichten alles wat vandaag de dag als politiek incorrect wordt beschouwd, zegt professor James Chapman van de Leicester University, een expert op het gebied van Bond-films.

Volgens de kritiek is Bond “een fantasie van de witte man”, doordrenkt met ‘kolonialistische suprematie’ en ‘seksisme’. Chapman wijst erop dat de boeken van Ian Fleming, waarop de filmreeks is gebaseerd, in de jaren vijftig en zestig werden geschreven, een periode waarin Groot-Brittannië nog een koloniale mogendheid was en de man-vrouwverhoudingen heel anders waren.

Als je James Bond zou voortzetten in de puurste vorm van Flemings romans, blijft hij een “witte martini-drinkende Engelsman” aan wie alle veranderingen na 1960 voorbijgegaan zijn, zegt Chapman.

De vraag is of het Bond-personage niet moderner en inclusiever zou moeten zijn. Sommige fans geloven dat een keuze voor een zwarte acteur zou aantonen dat Bond met zijn tijd meegaat.

Uit een peiling onder Britse Bond-fans bleek dat Luther-ster Idris Elba een van de favoriete kandidaten is. Het casten van een zwarte acteur zou bovendien kunnen worden gezien als een reactie op de vele scènes uit oudere James Bond-films die volgens critici de raciale superioriteit van het oude Britse rijk lijken te verheerlijken.

In dit kader besloot het Britse filminstituut BFI eerder dit jaar waarschuwingen te plaatsen bij oudere Bond-films die “gedateerde stereotypen met betrekking tot ras” bevatten. Een voorbeeld is Octopussy (1983), die vol zit met stereotiepe beelden van de Indiase cultuur.

In een van de scènes gooit Bond na een achtervolging vanuit een tuktuk achteloos stapels geld op straat, terwijl hij sarcastisch “rupees!” roept naar de lokale bevolking, die zich haast om het geld op te rapen.

Daarnaast zijn er vragen over gender, seksisme en misogynie. “Zeker na de #MeToo-beweging zijn er vragen over hoe het klassieke Bond-personage vrouwen behandelt,” zegt Chapman. Ze worden vaak als passieve lustobjecten neergezet, versierd door Bond, en soms ‘gebruikt’ voor informatie of zelfs gewelddadig mishandeld.

Veel vrouwen met wie Bond eerst het bed deelt, worden later in de film vermoord; iets waar Bond bijzonder weinig om lijkt te geven. Denk bijvoorbeeld aan Roger Moore die in Live and Let Die eerst de liefde bedrijft met Rosie om vervolgens een pistool op haar te richten. Of hoe Bond in Diamonds Are Forever Marie bij het zwembad wurgt met haar eigen bikini om informatie uit haar te krijgen.

Volgens Chapman was er in de jaren 90 al een soortgelijk debat. Uiteindelijk werd die discussie beslecht door vrouwelijke personages een sterkere, minder passieve rol te geven, meer als mede-spion met autoriteit, die ook vecht in spectaculaire actiescènes. Volgens sommige critici zou het genderdebat pas echt opgelost worden met een vrouwelijke hoofdpersoon: een Jane Bond.

In de films met Daniel Craig zagen we pogingen om Bond zachter en kwetsbaarder te maken. Hij ervoer meer liefde en onderging een emotionele ontwikkeling. In de laatste films met Daniel Craig zijn Bonds gevoelens voor Vesper Lynd en Madeleine Swann belangrijke drijfveren.

Een andere voorbeeld waarbij tegemoet werd gekomen aan de kritiek is het personage M in GoldenEye (1995), gespeeld door actrice Judi Dench, dat on dialoog met Bond zei dat ze hem beschouwt als een ‘sexist cold war dinosaur’.

Toch wordt ook vaak beargumenteerd dat een icoon als Bond gewoon Bond moet blijven. Volgens Chapman verlicht het feit dat Bond een “fictief personage” is veel van het gedateerde seksisme en vermeende kolonialisme

“We moeten hem door de bril van vandaag met een korreltje zout nemen. Hij is tenslotte een fantasie. Een herkenbare fantasie waar het publiek nog steeds van geniet. Hij zegt zijn naam op een bepaalde manier, redt de wereld door slechteriken te verslaan, en moet beslist het juiste drankje bestellen.”