Amerikanen gaan naar stembus, maar houden alvast adem in voor dagen die volgen

Krijgt Amerika voor het eerst een vrouwelijke president of kiest het land voor nog eens vier jaar Donald Trump? Vandaag brengen de Amerikanen hun stem uit en de verschillen tussen de twee presidentskandidaten zijn levensgroot. Onder hoogspanning, en in een roerige wereld, maakt de VS zich op voor misschien wel de spannendste verkiezingen ooit.

Met de Capitoolbestorming na de vorige presidentsverkiezingen nog vers in het geheugen, is de verdeeldheid in het land in de afgelopen jaren allesbehalve afgenomen. Daar komt bij dat Harris en Trump een compleet andere koers voor ogen hebben met hun land: ze staan lijnrecht tegenover elkaar, maar ontlopen elkaar nauwelijks in de peilingen. De onzekerheid over wat er komen gaat, houdt het land al maanden in zijn greep.

Illustratief voor de gespannen sfeer waarin het land naar de verkiezingen toeleeft, was dat vorige week, exact een week voor de verkiezingen, in de staat Washington een stembus in vlammen opging. Zo’n 500 stemmen konden worden gered, een onbekend aantal ging verloren. De brandstichting volgde op soortgelijke incidenten in Oregon en Arizona.

Het hoofd van het stemdistrict in Washington sprak meteen van een “aanval op de democratie”. Een hooggeplaatste functionaris uit de staat gebruikte het woord terreur. Het voorval was illustratief voor de gespannen sfeer waarin het land naar de verkiezingen toeleeft.

Zelden was de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen zo’n achtbaan als nu. Trump overleefde in juli een aanslag op zijn leven en in september werd ternauwernood een nieuwe aanslag voorkomen. Bij de Democraten stapte zittend president Joe Biden uit de race, waarna die met Kamala Harris een totaal andere dynamiek kreeg.

De beroepsvereniging voor psychologen in de VS, de APA, concludeerde recent in een jaarlijks onderzoek naar de zorgen die leven onder Amerikanen dat bij zeven op de tien volwassenen de toekomst van het land de belangrijkste publieke stressfactor is. De bezorgdheid is bij Republikeinse kiezers net zo groot als bij Democraten, zien de psychologen.

Lynn Bufka, vicevoorzitter van de APA, zei tegen de publieke radiozender NPR dat aanhangers van beide kanten zorgen hebben of het systeem van checks and balances in hun land “nog wel werkt zoals het zou moeten werken”. Een meerderheid vreest dat de verkiezingsuitslag leidt tot politiek geweld.

Het onderzoek verscheen aan het slot van een campagne waarin de polarisatie in de VS misschien wel groter was dan ooit. Beide kandidaten schilderden elkaar meerdere keren af als een gevaar voor het land. Zo noemde Harris Trump eind vorige maand nog een fascist. Trump bestempelde Democraten als “vijanden van binnenuit”, zwoer “wraak” te nemen als hij in het Witte Huis zou komen en zette vraagtekens bij de intelligentie van Harris.

Ook zaaide hij in tal van campagnebijeenkomsten alvast volop twijfel over de uitslag door de Democraten van vals spel te beschuldigen en zijn ongefundeerde claims te herhalen over de verkiezingen in 2020, die leidden tot de Capitoolbestorming.

Gezien die sfeer en het verwachte kleine verschil tussen de twee in de uitslag wordt gevreesd voor een lange en polariserende nasleep vol desinformatie, hertellingen, rechtszaken en mogelijk opnieuw geweld. Uit voorzorg is in meerdere staten de Nationale Garde in paraatheid gebracht, zijn medewerkers van stembureaus getraind hoe te handelen bij gewelddadige situaties en is op tal van plekken de beveiliging aangescherpt.

Denktank Economist Intelligence Unit (EIU) schreef vrijdag in een analyse over mogelijke verkiezingsscenario’s dat de kans op een uitslag met extreem kleine verschillen het grootst is. Harris en Trump ontlopen elkaar namelijk nauwelijks in de zeven swing states: oftewel de staten waar zowel Republikeinen als Democraten geen duidelijke meerderheid hebben.

In dat scenario is er op de verkiezingsavond volgens de denktank hoogstwaarschijnlijk ook niet direct een duidelijke winnaar.

Zowel de EIU als Eric Schickler, hoogleraar politiek aan de universiteit van Berkeley, verwacht dat Trump net als in 2020 de uitslag zal aanvechten als hij met een relatief klein verschil verliest. “En er is geen garantie dat die poging zal mislukken. In ieder geval wordt het een rommelig proces”, zegt Schickler op de site van zijn universiteit. Hij verwacht dat het democratisch proces in de VS in zo’n scenario flink getest zal worden.

De EIU rekent er ook op dat de Democraten een overwinning van Trump zullen aanvechten, “maar alleen als daar een duidelijke en geloofwaardige reden voor is”.

In voorbereiding op een slepend juridisch gevecht investeerden beide partijen ruim voor de verkiezingen al flink in hun advocatenlegers. Zo claimde de Republikeinse Partij al zo’n 130 zaken te zijn gestart in met name swing states over bijvoorbeeld de regels voor het poststemmen, procedures voor het bevestigen van uitslagen en het aanscherpen van identificatieregels.

Iedere stem kan doorslaggevend zijn in een cruciale swing state als Pennsylvania, waar volgens de peilingen de verschillen tussen Trump en Harris het kleinst zijn en de belangen het grootst: met negentien kiesmannen is de staat voor zowel Harris als Trump dé hoofdprijs van de avond.

Beide kandidaten haalden de afgelopen maanden alles uit de kast om twijfelaars nog te overtuigen en haakten vol in op elkaars uitspraken.

Zo omarmde Harris de steun van prominenten uit de latinogemeenschap, een kiezersgroep die zomaar de doorslag zou kunnen geven in swing states, nadat een komiek bij een rally van Trump Puerto Rico had omschreven als “een drijvend eiland van afval”. Trump zat op zijn beurt vorige week in een vuilniswagen, een dag nadat president Biden had gezegd dat Trumps aanhangers “afval” waren.

Ze weten: één uitspraak, of peiling, kan de dynamiek in de race zomaar veranderen. Zo werd Harris afgelopen weekend in een peiling opeens aan kop gezet in Iowa. Dat werd groot nieuws, omdat was verwacht dat Trump de staat probleemloos zou winnen. Trump voelde direct de noodzaak de peiling “vals” te noemen.

De kandidaten liggen los van de toon ook ver uit elkaar op thema’s als economie, migratie, klimaat, abortus en buitenlands beleid.

Het land staat dus op een kruispunt en dat trekt kiezers naar de stembus: zo’n 75 miljoen Amerikanen hadden begin deze week al vervroegd hun stem uitgebracht. Hoewel dat nog weinig zegt over de kansen van de kandidaten, duidt het er wel op dat de opkomst waarschijnlijk net zo hoog of zelfs nog hoger zal zijn als in 2020. Toen werd al het hoogste opkomstpercentage in ruim een eeuw bereikt.

Tegelijk is vooraf ook duidelijk dat hoe de uitslag ook wordt, een deel van de kiezers zwaar ontevreden zal zijn met de nieuwe president. Het maakt de dagen na de verkiezingen net zo spannend als de verkiezingsdag zelf.