Baltische staten schakelen de Russische stroom uit en de Europese aan

• 

  Christiaan Paauwe

  correspondent Midden- en Oost-Europa

De Baltische staten tellen af dit weekend. Letterlijk. In de Litouwse hoofdstad Vilnius staat een negen meter hoge klok waar de tijd tikt tot het moment van ‘energieonafhankelijkheid’. Dan bedoelen ze: onafhankelijkheid van Moskou. Want vandaag en morgen schakelen Estland, Letland en Litouwen volledig over op stroom uit de Europese Unie.

Het is een economische stap met vooral veel symbolische en geopolitieke betekenis. “De afstemming van het elektriciteitsnet is vergelijkbaar met de dag van het herstel van onze onafhankelijkheid”, concludeerde de energieminister van Litouwen, verwijzend naar het einde van het Sovjetbewind in de Baltische staten in 1990.

Na de Russische invasie van Oekraïne in 2022 waren de Baltische staten er als eerste bij om af te komen van Russisch gas. Voor het stroomnet waren die ambities er ook, maar daarvoor hadden de landen meer tijd nodig.

Na een investering van 1,6 miljard euro, grotendeels betaald door de Europese Unie, kunnen ze nu volledig over. Dat gebeurt met een nieuwe verbinding via Polen, en met onderzeese stroomkabels die de Baltische staten verbinden met Zweden en Finland.

Het is een behoorlijke operatie en de landen zetten er zich dan ook schrap voor. Vandaag koppelen ze op negen plekken stroomkabels los van Rusland en Belarus. Daarna kunnen de Balten het in een ‘eilandstand’ ongeveer een dag volhouden. Morgen sluiten ze verder aan bij het EU-net.

Daarbij komt ook enige ceremoniële fanfare kijken. In Letland wordt straks fysiek een kabel doorgesneden die verbonden is met Rusland. Morgen is EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen bij een bijeenkomst in Vilnius waar wordt afgeteld.

Von der Leyen ziet dit moment als een belangrijke stap voor heel Europa. “Dit vergroot niet alleen de kracht en weerbaarheid van het Europese elektriciteitsnet, maar ook onze energie-onafhankelijkheid in het algemeen”, schreef ze eerder toen de stap werd aangekondigd.

De afgelopen decennia gebruikte Rusland gas en elektriciteit regelmatig als drukmiddel op de buurlanden. Zo werd er gerommeld aan de frequentie van de stroomvoorziening, wat leidde tot verstoringen, of werden de prijzen opgevoerd.

De Baltische staten willen voorkomen dat dit in de toekomst opnieuw kan gebeuren. Zeker nu ze zich als NAVO-landen met de huidige spanningen in de gevarenzone bevinden van een potentieel conflict met Rusland.

De energieprijzen zijn zoals overal in Europa flink omhooggegaan sinds de invoer van Russisch gas is gestopt. Stroom uit de EU is ook duurder dan wat de Esten, Letten en Litouwers gewend waren.

Voor de meeste inwoners van de Baltische staten is het een prijs die ze bereid zijn om te betalen voor energie-veiligheid. Al zijn er zeker ook inwoners, vaak met een Russische achtergrond, die minder blij zijn met de kosten die de geopolitieke spanningen met zich meebrengen. Zij zien Rusland liever als een grote buurman waarmee samengewerkt moet worden en die goedkoop stroom en gas kan leveren.

Rusland is naar eigen zeggen voorbereid op het wegvallen van de Baltische staten als afnemers. Dat geldt ook voor de exclave Kaliningrad, die ook wordt losgekoppeld. Kaliningrad zou inmiddels energieonafhankelijk zijn en dus verder geen problemen gaan ondervinden. “We hebben alle maatregelen genomen”, zei een Kremlin-woordvoerder.

Maar in de Baltische staten zijn er wel zorgen over wat Rusland in de tussentijd achter de schermen van plan is. “Daarom zijn de veiligheidsdiensten in een verhoogde staat van paraatheid”, zei de Letse president Rinkevics.

Dit weekend houden ze rekening met extra cyberaanvallen om de overgang te verstoren. Bovendien waren er de afgelopen tijd meerdere sabotageacties op kritieke infrastructuur in de Baltische Zee. Zo werd de Estlink 2 tussen Estland en Finland beschadigd en dat is nu net een van de verbindingen die cruciaal zijn voor de Estse energieonafhankelijkheid.

Hoewel de landen volhouden dat de overgang naar verwachting soepel verloopt, worden inwoners wel opgeroepen om zich voor te bereiden alsof er een serieuze storm aankomt. Niet alleen vanwege mogelijke verstoringen door Rusland, maar ook omdat het een complexe operatie is.

Inwoners van de Baltische staten worden aangespoord om al hun apparaten zoals computers, telefoons en powerbanks van tevoren op te laden. En volgens de Estse publieke omroep is het aantal generatoren dat wordt verkocht de afgelopen weken flink toegenomen.