Beach Boy en genie Brian Wilson verjaagde met muziek zijn demonen

• Petra Steenhoff

  redacteur Online

Samen met zijn broers Carl en Dennis vormde Brian Wilson, die op 82-jarige leeftijd is overleden, het hart van de band die met zijn surfmuziek begin jaren 60 ongekend populair was: The Beach Boys.

De vrolijke, swingende ‘niets aan de hand’ liedjes stonden in scherp contrast met zijn mentale gesteldheid. Het grootste deel van zijn leven kampte Wilson met zware psychische problemen. Die demonen, zoals hij ze zelf noemde, verjaagde hij met muziek, tot dat niet meer lukte.

Brian Wilson kwam 20 juni 1942 ter wereld in Hawthorne in Californië, een stadje binnen het grootstedelijk gebied van Los Angeles. De drie broers groeiden op in een gezin waar muziek centraal stond, maar waar ze ook fysiek en mentaal werden mishandeld door hun vader, een mislukte songwriter.

Toch was het ook de vader die hen stimuleerde om een band te beginnen en die een platencontract voor ze regelde. Vanaf het begin was Brian behalve bassist en zanger ook het muzikale brein van de band. Volgens zijn vader was Brian zo muzikaal dat hij voor zijn eerste verjaardag al de melodie van een liedje dat zijn vader voor hem zong kon herhalen.

Als jong kind verloor Wilson het gehoor in zijn rechteroor. Dat zou gebeurd zijn nadat hij van zijn vader een klap had gekregen op zijn oor, hoewel ook andere verhalen de ronde deden. In zijn autobiografie vertelde hij later dat zijn spraak naar de andere kant van zijn mond was geduwd doordat hij aan één kant doof was. Daardoor stond zijn mond scheef en leek het of hij een beroerte had gehad.

In 1961 richtten de drie Wilson-broers, hun neef Mike Love en Brian’s vriend Al Jardine The Beach Boys op, een band die geïnspireerd werd door het Amerikaanse vocale kwartet The Four Freshmen. Negen maanden na de oprichting scoorden ze hun eerste hit Surfin’.

Tussen 1962 en 1965 maakte de band in hoog tempo acht albums vol met nummers over met name surfen (wat behalve Dennis Wilson niemand in deze boyband overigens kon), auto’s en meisjes.

Na hits als Surfin’ USA, I Get Around en California Girls was de opkomst van The Beatles voor Wilson aanleiding om de band een meer experimentele, psychedelische richting in te sturen. Hij werd daarin sterk beïnvloed door het werk van Phil Spector en zijn ‘wall of sound’.

Ook besloot hij niet meer live op te treden. De verlegen Brian voelde zich veel meer op zijn gemak in de studio. Daar werkte hij aan zijn magnum opus Pet Sounds, dat in 1966 verscheen en beschouwd wordt als een van de beste rockalbums aller tijden.

Op het album werd meerstemmige zang gecombineerd met geluiden en instrumenten die nooit eerder met rock werden geassocieerd, zoals fietsbellen, fluiten, strijkorkesten en drankblikjes. Pop, jazz, klassiek en avant-garde waren allemaal vertegenwoordigd op het album.

Wilsons doel was om het Beatles-album Rubber Soul te overtreffen. Dat lukte. Paul McCartney was onder de indruk en het album vormde op zijn beurt weer de inspiratie voor het Beatlesalbum Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band.

Sindsdien werd Wilson door recensenten en collega-musici beschouwd als een genie, wat een grote druk op hem legde. In Europa nam de populariteit van The Beach Boys na het verschijnen van Pet Sounds flink toe. De latere single Good Vibrations werd een grote hit in Europa.

Wilson wilde hierna het grote succes van Pet Sounds overtreffen met het studio-album Smile waar hij aan werkte terwijl de band, aangevuld met nieuwkomer Bruce Johnston en Wilsons buurjongen David Marks, op tournee ging.

Het werd een mislukking. De nummers kwamen niet af en de andere bandleden reageerden negatief op de teksten en de ongekend complexe muziek. Wilson stortte in. Hij raakte in een zware depressie waarbij hij soms weken zijn bed niet uitkwam en die verergerd werd door zijn excessieve drugsgebruik.

Wilson hoorde al sinds zijn 25ste stemmen in zijn hoofd. Dat begon nadat hij LSD had gebruikt. “Elke paar minuten zeggen de stemmen iets denigrerends tegen me, wat me een beetje ontmoedigt, maar ik moet sterk genoeg zijn om tegen ze te zeggen: ‘Hé, zou je willen stoppen met mij te stalken?'”, zei hij in 2011 in een interview.

Begin jaren 80 deed Wilson een beroep op psychiater Eugene Landy om van zijn depressie af te komen. Landy’s behandelwijze was omstreden. Niet alleen trok hij bij Wilson in, hij bemoeide zich met ieder aspect van zijn leven en wierp zich zelfs op als zijn artistieke partner.

Toen Landy ook de hoofdbegunstigde bleek te zijn in Wilsons testament, greep zijn familie in en begon een rechtszaak tegen Landy. De rechtbank oordeelde in 1992 dat de psychiater zich uit het leven van Wilson moest terugtrekken.

Ondertussen gingen The Beach Boys zonder Brian Wilson verder. Ze werden in Europa steeds populairder en traden in Nederland op tijdens het Grand Gala du Disque, waar de groep in 1972 uit handen van Willem Duys een Edison ontving voor het album Surf’s Up.

Na de warme ontvangst in Nederland besloot de groep in 1972 een plaat in Baambrugge op te nemen, die de toepasselijke titel Holland kreeg. De laatste grote hit van The Beach Boys in Nederland was Kokomo (1989) uit de film Cocktail met Tom Cruise.

Niet alleen Brian had problemen, ook met zijn broer Dennis ging het eind jaren 70 bergafwaarts vanwege een alcohol- en drugsverslaving. In 1983 verdronk hij tijdens een boottocht toen hij zwaar onder invloed te water raakte. Carl Wilson overleed in 1998 aan longkanker.

Tussen alle depressies en angsten door bleef Wilson wel altijd muziek maken en in 1988 verscheen zijn eerste soloalbum, Brian Wilson. Het tijdschrift Rolling Stone noemde het album “een verbluffende herinnering aan wat de pop al die jaren heeft gemist”.

In 2011 verscheen alsnog het mislukte Smile-album in aangepaste vorm als The Smile Sessions. Een jaar later traden The Beach Boys mét Brian Wilson voor het eerst sinds lange tijd weer samen op tijdens de uitreiking van de Grammy Awards.

Er volgden een jubileumtournee vanwege het 50-jarige jubileum van de band en een gloednieuw album met als titel That’s Why God Made The Radio. Binnen de kortste keren stond het album op de eerste plaats van de Amerikaanse hitlijsten, alsof de tijd nooit had stilgestaan en The Beach Boys nooit weg waren geweest.

Op 30 januari 2024 stierf Wilsons vrouw Melinda Ledbetter plotseling. Niet lang na haar dood werd bekendgemaakt dat Wilson dementie had en onder curatele was gesteld.