Belangstelling in Israël voor Nederlands WO II-archief, maar ook frustratie

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Het loopt storm op de website van het grootste oorlogsarchief in Nederland. De site Oorlog voor de Rechter telde vanochtend, een dag na de opening, al 389.000 bezoekers.

Ook in het buitenland wordt de site geraadpleegd, met name door Joodse nabestaanden van Holocaustslachtoffers en -overlevenden. Maar nu de lang aangekondigde openheid van het archief in de praktijk tegenvalt, leidt dat tot frustratie.

“Ik heb gisteren de site bezocht, maar kreeg de melding ‘er zijn nog 5500 wachtenden voor u'”, zegt de van oorsprong Nederlandse Gideon van der Sluis (48), die in 2006 naar Israël emigreerde. Een groot deel van zijn Joodse familie, aan zowel vaders- als moederskant, is in de Tweede Wereldoorlog in de concentratie- en vernietigingskampen van nazi-Duitsland vermoord.

Van der Sluis weet aardig veel over het lot van zijn familieleden, maar er blijven onbeantwoorde vragen. Met name over twee broers van zijn opa. “De ene broer zou onderduiken in Limburg, maar is verklikt. De avond voordat hij met zijn gezin zou vertrekken, zijn ze allemaal opgepakt. De andere zat al ondergedoken in Den Haag, maar is met zijn vrouw opgepakt. Ook hij is verraden. Ik wil weten door wie.”

Zo zijn er waarschijnlijk veel meer naar het buitenland geëmigreerde Joden die in het archief willen zoeken, denkt Van der Sluis. “Er zijn nabestaanden in Canada, de VS en Australië die net als ik het hele verhaal willen weten van hun familie. Ook omdat we dat willen doorvertellen aan onze kinderen.”

De zoekmogelijkheden in het archief zijn voor Van der Sluis nog beperkt. Nadat de Autoriteit Persoonsgegevens vorig jaar had gewaarschuwd voor mogelijke privacyschending van mensen die nog in leven zijn, is het oorspronkelijke plan om de dossiers van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging online te zetten aangepast.

Voorlopig kunnen bezoekers online alleen op naam van mogelijke collaborateurs zoeken. Na het vinden van een dossier kunnen ze dan een afspraak maken om persoonlijk in het Nationaal Archief de dossierinhoud te bestuderen. Kopieën maken van documenten mag niet.

Uiteindelijk is het de bedoeling dat het archief volledig online komt. Dan zal het ook veel makkelijker geraadpleegd kunnen worden, al komt dat voor sommige overlevenden van de Jodenvervolging te laat. Misschien ook voor Pinchas Bar-Efrat (93) die oorspronkelijk Paul Manfred heette. Hij was nog een jongen toen hij moest onderduiken in Arnhem. Hij kwam tijdens een Amerikaans bombardement onder het puin terecht, maar overleefde de oorlog en emigreerde naar Israël. Daar werd hij onderzoeker.

Pinchas promoveerde op de vraag hoe Nederlandse burgers zich in de oorlog hebben gedragen tegenover hun Joodse landenoten. Lange tijd richtte hij zich op die brede wetenschappelijke vraag, maar nu wil hij een kwestie van persoonlijker aard uitzoeken. “Mijn oom en tante zaten ondergedoken. Ze zijn verraden en in Sobibor vermoord. Ik weet wie hen heeft verraden, want die man is veroordeeld en zat 7 jaar in de gevangenis. Wat ik niet weet is waarom hij later strafvermindering kreeg en is vrijgelaten.”

Om die vraag te beantwoorden, zal hij zowel in het archief van de Bijzondere Rechtspleging moeten zoeken, als in de dossiers die later zijn aangelegd in een tweede strafzaak. Maar naar Nederland reizen om te spitten in fysieke archieven is voor een man van zijn leeftijd een grote inspanning. De vraag is of uitgebreid digitaal zoeken voor hem op tijd wettelijk wordt geregeld.

Voor nabestaande Van der Sluis is een reis naar Den Haag ook niet zo maar geregeld, en bovendien heeft hij de namen niet van de verraders van de broers van zijn opa. Die namen zoekt hij juist. Daarom wacht hij met smart op meer zoekmogelijkheden in het systeem.

“Het hele archief zou nu online op verschillende manieren doorzoekbaar moeten zijn”, zegt hij. “Ik snap de overwegingen om de privacy te bewaken, maar op deze manier worden wij nabestaanden benadeeld. Mijn familie is weggevaagd. Ik ben opgegroeid met die verhalen. Nu wil ik closure. Ik heb recht op die informatie.”