Binnen twee maanden de doodstraf: China straft geweldsplegers snel én hard

• Laura van Megen

  Correspondent China

In China hebben rechters razendsnel zware straffen uitgedeeld aan twee mannen die achter twee recente gewelddadige aanvallen zaten. Minder dan twee maanden na hun daden zijn de mannen veroordeeld tot een doodstraf en een voorwaardelijke doodstraf. Het legt een sluimerend, maar steeds groter wordend probleem voor de Chinese regering bloot.

In het afgelopen jaar vonden er tal van gewelddadige incidenten plaats in China, niet zelden gepleegd door tot wanhoop gedreven mannen die hun frustratie botvierden op onschuldige burgers. “Wraak nemen op de samenleving”, zo noemden de Chinezen het zelf.

Zo reed op de avond van 11 november de 62-jarige Fan Weiqiu met een sportwagen in op een menigte in de Zuid-Chinese stad Zhuhai. De gevolgen waren catastrofaal. Er vielen 35 doden en 43 mensen raakten gewond.

De politie verklaarde dat het motief van de dader ontevredenheid over zijn scheidingsregeling was. Vorige week veroordeelde een rechter de man tot de doodstraf, iets meer dan zes weken na zijn daad.

Bij een aanval kort erna, op 19 november, reed de 39-jarige Huang Wen met een SUV in op een groep mensen bij een basisschool in de stad Changde, in Centraal-China. Hij stapte uit en vervolgde zijn aanval met een mes. Hij verwondde in totaal 30 mensen, onder wie 18 kinderen.

De rechtbank verklaarde dat hij zijn woede uitte over een mislukte investering en een familieconflict. Vijf weken later werd de man veroordeeld tot een voorwaardelijke doodstraf. In de praktijk betekent dit dat hij in de gevangenis blijft en dat zijn straf na twee jaar zonder nieuwe misdaden waarschijnlijk wordt omgezet wordt in levenslang.

De geweldsaanvallen worden door velen gezien als teken dat de druk op de ketel in de Chinese samenleving toeneemt, ingegeven door de economische malaise en verregaande repressie. Met het snelle straffen wil de Chinese staat laten zien dat het daadkrachtig optreedt tegen dit soort geweldsdaden en dat het zogenoemde copycats wil ontmoedigen.

Voor de Chinese Communistische Partij is de controle krijgen over de geweldsuitbarstingen een halszaak. Dat mensen zo wanhopig zijn in de huidige Chinese samenleving dat ze diezelfde samenleving gewelddadig aanvallen, straalt slecht af op het leiderschap van de Partij.

Het waren dan ook twee haastige processen, constateerden mensen online. Een advocaat uit de provincie Guangdong reageerde op de doodsveroordeling van de man uit Zhuhai. “Van de politie tot de rechtbank, dit is echt veel te snel gegaan”, schreef hij.

De reacties eronder werden verwijderd door moderatoren. Blije en opgeluchte reacties bleven wel staan. De emoties en angst na de aanvallen liepen zelfs zo hoog op dat Chinese leider Xi Jinping zich er hoogstpersoonlijk mee bemoeide. Twee dagen na de dodelijke aanval in Zhuhai riep hij op tot steun aan de slachtoffers en een zware straf voor de dader.

Lokale autoriteiten in China kregen de opdracht om preventief op zoek te gaan naar mensen die financiële, relationele, interpersoonlijke of mentale problemen hebben, of gedesillusioneerd zijn geraakt met het land of het leven.

Het illustreert dat de reactie van de Chinese overheid op de onrust in de maatschappij meer controle is. Want het borrelt in de Chinese samenleving. Los van de extreme geweldsuitspattingen nam ook het aantal demonstraties en protesten flink toe. In het autoritaire China is demonstreren niet zonder gevaar voor deelnemers, dus die stijging is bijzonder.

In totaal, zo berekende de Amerikaanse denktank Freedom House, groeide het aantal uitingen van openlijk verzet zo’n 30 procent ten opzichte van vorig jaar. Vooral de economische problemen waren een reden voor Chinese burgers om van zich te laten horen, zoals arbeidsgeschillen en problemen op de vastgoedmarkt.

De Chinese autoriteiten hopen met de harde en snelle straffen de aanvallen op de samenleving de kop in te drukken en het vertrouwen in hun leiderschap terug te winnen bij het volk. Maar met het voortduren van de economische problemen en het invoeren van meer controle in samenleving, is het de vraag of de afschrikkende werking van de hoge straffen voldoende zal zijn.

Of, zoals China-onderzoeker Wu Guoguang van Stanford University zei in China-podcast Bu Mingbai Podcast: “2024 was pas het begin. Ik denk dat dit fenomeen zich gaat voortzetten.”