Bloedige karteloorlog in Culiacán illustreert de machtsverhoudingen in Mexico

• 

  Boris van der Spek

  correspondent Latijns-Amerika

In Culiacán, de Mexicaanse stad waar sinds de arrestatie van drugsbaas ‘El Mayo’ meer dan 600 doden zijn gevallen in de interne machtsstrijd, zijn de straten verlaten. De ogenschijnlijke rust die er ooit heerste is weg, de interne oorlog is uitgegroeid tot een karteloorlog van nationaal niveau.

Onder oude drugsbazen als El Mayo en ‘El Chapo’ was het er nog relatief rustig. Het Sinaloakartel was oppermachtig en had er de totale controle. Maar in 2016 werd El Chapo opgepakt, en een halfjaar geleden arresteerden Amerikaanse agenten de 76-jarige Ismael ‘El Mayo’ Zambada op opvallende wijze.

Sinds de twee bazen zijn opgepakt is er een machtsstrijd ontstaan tussen de zoons van El Chapo en El Mayo die tot veel onrust en slachtoffers leidt. Met de twee oude leiders in de gevangenis vechten de nieuwe generaties om de totale controle van het oppermachtige Sinaloakartel. Ook in andere staten waar het Sinaloakartel de controle had zijn uitbarstingen van geweld.

Daarbij speelt mee dat El Mayo vorig jaar met hulp van een van de zonen van El Chapo in Amerikaanse handen kwam. Volgens de advocaat van El Mayo was zijn cliënt naar een boerderij in de buurt van Culiacán gereisd voor een ontmoeting met de gouverneur van Sinaloa, om te bemiddelen bij een conflict dat deze gouverneur had met een politieke rivaal. Onderweg naar die ontmoeting wachtte een zoon van El Chapo hem op, die hem dwong in het vliegtuigje te stappen dat hem naar de VS zou brengen.

Voor Mexicanen, en met name de inwoners van Culiacán, is het verre van verbazingwekkend dat kartelleiders worden ingezet om politieke conflicten op te lossen. Met name de ‘oude garde’, waar drugscriminelen als El Chapo en El Mayo onder vallen, voelden zich verantwoordelijk voor hun stad en staat. In Mexico, en dan met name in de steden en dorpen waar deze narcos vandaan komen, wanen ze zich onaantastbaar.

Culiacán, de hoofdstad van de noordwestelijke staat Sinaloa, heeft al decennialang een ongemakkelijke relatie met de georganiseerde misdaad. De macht van het Sinaloakartel, op zowel economisch als gewapend gebied, is vaak groter dan die van de regionale autoriteiten. Anderzijds hebben de narcos van Sinaloa ook een mythische naam. Hun levens worden bezongen in Mexicaanse volksliederen en geportretteerd in series als Narcos.

Dat de Amerikanen achter een baas als El Chapo aanzaten is niet verrassend. Hij was verantwoordelijk voor de smokkel van drugs naar de VS. Maar wat in Mexico wel verbazing wekte en irritatie opriep is dat de lokale autoriteiten niet op de hoogte waren gesteld van de aanstaande arrestatie.

Zo wees toenmalig president López Obrador woedend naar de VS toen de interne machtsstrijd voor een golf van geweld in Culiacán zorgde. De Amerikanen zouden geen rekening hebben gehouden met de nasleep. Waarschijnlijk hielden die hun plannen stil uit vrees dat de arrestatie op het laatste moment zou mislukken vanwege de nauwe contacten tussen drugskartels en justitie.

Concurrenten, zoals het beruchte Nieuwe Generatie Jaliscokartel, proberen sindsdien gebruik te maken van de instabiliteit en gewilde smokkelroutes over te nemen. Andere groeperingen, zoals het Tijuanakartel, dat historisch gezien banden onderhield met het deel van het Sinaloakartel dat door ‘El Mayo’ werd geleid, zouden zich ook in de strijd hebben gemengd.

En de Mexicaanse regering? In toespraken proberen de in het najaar aangetreden president Sheinbaum en haar veiligheidsminister García Harfuch het land te overtuigen dat de situatie onder controle is. Een bezoek van minister García Harfuch aan Culiacán op 18 december toonde zijn ongelijk: een van zijn lijfwachten reed in een hinderlaag en werd doodgeschoten.

Het leek spierballenvertoon van het Sinaloakartel: laten zien wie er nou écht de baas is in de Mexicaanse staat. Want rond de karteloorlog van Culiacán is duidelijk dat de Mexicaanse regering dat niet is.