De onbedwingbare verteldrift van paus Franciscus

• 

  Andrea Vreede

  Correspondent Vaticaan

Alweer ligt er een boek met verhalen uit het leven van paus Franciscus in de winkel. Hoop, de autobiografie verschijnt in meer dan tachtig landen en ook in Nederlandse vertaling. Het lijvige boek wordt met nadruk aangekondigd als de eerste autobiografie ooit van een paus.

Volgens de Italiaanse uitgeverij was de publicatie oorspronkelijk gepland na het overlijden van Franciscus. Bij de totstandkoming is de paus bijgestaan door Carlo Musso, een Italiaanse redacteur die in 2019 samen met hem aan dit project begon. In het nawoord schrijft de coauteur dat de vervroegde uitgave te maken heeft met het op kerstavond door de paus geopende Heilig Jaar, dat als thema Pelgrims van Hoop draagt.

Ook zouden de ‘uitdagingen’ van de moderne tijd hebben meegespeeld in de beslissing. Mogelijkerwijs wilde de uitgeverij zelf ook liever snel tot publicatie overgaan, omdat er in de afgelopen jaren al zo veel boeken van en met de 88-jarige Franciscus zijn uitgekomen.

Het boek begint als een familiekroniek met verhalen over de grootouders van Jorge Mario Bergoglio, zoals Franciscus eigenlijk heet, die vanuit het Noord-Italiaanse gewest Piëmont naar Argentinië emigreerden. Franciscus haalt vele herinneringen op over zichzelf, zijn familie en de vele mensen die hij in zijn lange leven heeft ontmoet.

Hij vertelt, dit keer tot in de kleinste details, veel anekdotes die al uit andere boeken of interviews bekend zijn. Maar het blijft interessant om te lezen wat er bijvoorbeeld door hem heenging tijdens het conclaaf van zijn uitverkiezing of tijdens de moeilijke tijd van de coronapandemie.

Franciscus vertelt opnieuw over de twee keer dat hij verliefd is geweest op een meisje, maar ontkracht het verhaal dat hij verloofd zou zijn geweest voordat hij gehoor gaf aan zijn priesterroeping. Hij heeft alleen maar tango met ze gedanst. Als ander nieuwtje komen we te weten hoe hij tijdens zijn bezoek aan Irak te horen kreeg dat twee aanslagpogingen op hem op het laatste moment waren verijdeld.

Sinds zijn verkiezing in 2013 heeft paus Franciscus meer dan honderd interviews gegeven, zowel op beeld als op papier. Ook in Nederlandse media, zoals in 2015, toen de Utrechtse daklozenkrant Straatnieuws een exclusief interview van een uur met de paus had. Franciscus houdt ook van televisieoptredens. Hij verscheen in verschillende praatprogramma’s bij de Italiaanse publieke omroep RAI en bij commerciële zenders.

Eén van zijn favoriete onderwerpen is zijn eigen levensverhaal. Nog geen jaar geleden verscheen bij een Amerikaanse uitgeverij Life: My Story Through History waarin Franciscus door middel van interviews met een Italiaanse journalist episodes uit zijn leven verbindt aan belangrijke gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis. Ook dat boek had veel weg van een autobiografie.

Veel van die interviews lijken tot stand te komen op initiatief van Franciscus zelf. Alsof deze paus een onbedwingbare drang voelt om zijn levensverhaal aan zijn boodschap te koppelen. Daarbij lijkt hij regelmatig buiten zijn eigen communicatieafdeling om te gaan.

Critici verwijten hem dat hij de mens Jorge Mario Bergoglio belangrijker maakt dan de kerkleider Franciscus. Het zou het gezag van het pauselijk ambt ondermijnen. Voorstanders vinden juist dat Franciscus door keer op keer verhalen uit zijn leven te vertellen begrijpelijk maakt waar zijn visie als paus vandaan komt. Wie de man begrijpt, begrijpt wat ten grondslag ligt aan zijn boodschap.

Ook de voorgangers van Franciscus waren zich zeker bewust van de kracht van communicatie. Johannes Paulus II reisde de wereld rond en maakte bijna als een acteur krachtig gebruik van het medium televisie.

Zijn opvolger Benedictus XVI koos ervoor om minder in de schijnwerpers te staan. Als theoloog verspreidde hij zijn boodschap liever via boeken, zoals de zeer succesvolle trilogie over het leven van Jezus. Bij hoge uitzondering mocht een Duitse journalist hem tot tweemaal toe interviewen.

Franciscus doet het radicaal anders. Hij kiest er juist voor om vanuit zichzelf als mens te spreken. Voortdurend. Op alle mogelijke manieren. Overal. In dit boek vertelt hij zijn familiegeschiedenis tot aan het begin van zijn priesterschap. Daarna gaat hij meteen over op zijn leven als paus.

Over de moeilijke periodes in Argentinië en de conflicten met zijn eigen jezuïetenorde rept hij niet of nauwelijks. Wat naar voren komt is een man die door diep persoonlijke dingen te delen een soort handleiding wil bieden voor de uitleg van zijn pausschap. Wat zijn inzichten zijn en welke raadgevingen hij de wereld wil meegeven.

Hoop is geen verkeerde titel, maar misschien had het boek beter Memoires kunnen heten. Want dat zijn het eigenlijk: de ultieme gedenkschriften waarmee deze Argentijnse paus schijnbaar zonder reserves zijn eigen nagedachtenis vormgeeft. Geheel in de lijn van zijn alomtegenwoordige en hoogst persoonlijke communicatiestrategie.