Einde dreigt voor roemrijk station Radio Free Europe, ‘EU moet het redden’

• 

  Chiem Balduk

  correspondent Midden-Europa

Het wordt het grootste cadeau van Trump aan Poetin genoemd: het stopzetten van de financiering van Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL). Met tientallen radio- en tv-zenders en websites doet RFE/RL iets waar talloze regimes al decennia bang voor zijn: de bevolking van onafhankelijke informatie voorzien. Daar dreigt nu rigoureus een einde aan te komen.

“Het is een emotionele tijd, maar we proberen door te werken”, vertelt journalist Ksenia Sokoljanskaja op het hoofdkwartier van RFE/RL in Praag. Zij werkt voor de Russische tak, Current Time, die in Rusland als ‘ongewenst’ is aangemerkt. “Als wij wegvallen, hebben sommige delen van Rusland geen enkele toegang meer tot ongecensureerde informatie.”

Behalve in Rusland is RFE/RL in 22 landen actief. In sommige gevallen vanuit buurlanden, zoals in Belarus, Iran en Afghanistan. Naar eigen zeggen bereiken de zenders wekelijks 47 miljoen mensen.

“Wij zijn een vervanger van een onafhankelijke publieke omroep”, vertelt Jeremy Bransten, hoofd van de Europese tak. Als in een land de persvrijheid verbetert, vertrekt RFE/RL weer. Zo werden de zenders in Tsjechië en de Baltische staten ‘overbodig’, in Hongarije keerden ze juist weer terug. “Helaas gaat het wereldwijd achteruit met de persvrijheid, en zijn wij meer en meer nodig.”

In navolging van Voice of America, dat in 1942 werd opgericht als tegengeluid tegen nazipropaganda, werd Radio Free Europe in 1949 in het leven geroepen. Opgezet door de Amerikaanse CIA, als ‘wapen van het vrije woord’ tegen het communisme. Vanuit München werd over de korte golf westers geluid over het IJzeren Gordijn gezonden naar onder meer Polen, Hongarije en Tsjechoslowakije. Later volgde Radio Liberty, gericht op de Sovjet-Unie.

Op straat in Praag koesteren veel Tsjechen warme herinneringen aan RFE/RL. “Stiekem luisterden wij ernaar, om te horen wat er speelde in de wereld”, vertelt Marek. Het gaf hoop om te blijven strijden voor meer vrijheid, zegt Imre. “Dankzij Radio Free Europe wisten we bijvoorbeeld hoe groot het verzet tegen het communisme in Polen in de jaren 80 was.”

RFE/RL speelde in de Koude Oorlog een sleutelrol bij protesten tegen communistische regimes, zegt Bransten. Het bood steun om door te vechten. Rond de Hongaarse Opstand in 1956 werd volgens sommigen zelfs gehint op westerse interventie, wat tot controverse leidde. Feit is, zegt Bransten, “dat wij hebben bijgedragen aan de val van de Muur.”

Regimes deden er alles aan om RFE/RL te dwarsbomen. Met jamming (het verstoren van radio-ontvangst) en fysieke aanvallen op medewerkers, tot aan een bomaanslag op het toenmalige RFE/RL-hoofdkwartier in München in 1981. Op dit moment zitten talloze RFE/RL-journalisten gevangen, onder meer in Belarus en Azerbeidzjan.

De zenders zijn een relatief goedkoop ‘wapen’, dat regimes kopzorgen bezorgt. Het is dan ook niet verrassend dat in landen als China en Rusland enthousiast wordt gereageerd op de Amerikaanse beslissing om de geldkraan dicht te draaien. “Wij kregen de zender niet uitgeschakeld, maar gelukkig doet Amerika het nu zelf”, was besmuikt te horen op de Russische staats-tv.

De regering-Trump ziet investeren in RFE/RL als weggegooid geld. “Het zijn radicaal-linkse mensen die tegen zichzelf praten”, aldus Trumps rechterhand Elon Musk. Naast RFE/RL geldt dat ook voor Voice of America en nieuwszenders gericht op Cuba, het Midden-Oosten en Azië.

De financiering is per direct geheel stopgezet. Via de rechter kon RFE/RL afdwingen dat een deel van het toegezegde geld van dit jaar alsnog wordt uitbetaald, een kleine meevaller. “We werken door, maar de situatie is dat mijn medewerkers niet weten of ze volgende maand nog salaris ontvangen”, zegt Bransten.

De Tsjechische regering wil RFE/RL overeind houden. “Ik weet hoe waardevol het is”, zegt premier Fiala, die als kind een trouw luisteraar was. Hij hoopt dat de Europese Unie de financiering kan overnemen. Kosten: 145 miljoen per jaar.

De Nederlandse regering heeft zich achter de Tsjechische oproep geschaard, samen met negen andere EU-landen.

Ook de Tsjechen op straat in Praag willen dat RFE/RL behouden blijft. “Zoals het belangrijk voor mij was, zo moet het nu mensen in Rusland en Afghanistan helpen”, vindt Marek. “We moeten alles doen om het te redden”, vult Petr aan.

Vijftiger Imre vindt het juist goed als de EU de financiering overneemt: “Als het ons menens is dat we Europese normen en waarden verdedigen, dan moet Radio Free Europe niet door de VS worden betaald, maar door ons.”