Elfstedentocht na 28 jaar nog steeds voorbereid: ‘Geen uur te verliezen’

• Noor de Kort

  redacteur Online

“Mijn tegeltje hangt de tweede rij van boven”, wijst Wiebe Wieling, voorzitter van de Elfstedenvereniging. Hij staat bij het monument voor de Elfstedentocht, net buiten Leeuwarden. Op deze brug vormen tegeltjes met portretten van oud-deelnemers samen het beeld van vijf schaatsers. Wieling legde de meer dan 200 kilometer af in 1986 en in 1997.

De laatste Elfstedentocht werd precies 28 jaar geleden verreden. De organisatie van de tocht der tochten is sinds 2005 in handen van Wieling en zijn medebestuursleden, maar hij mocht hem nooit uitschrijven. Deze winter is zijn laatste kans: na dit seizoen stopt hij als voorzitter.

Het weer zit tot nu toe niet mee. Op deze grijze, natte dag staat het riet langs de Elfstedenroute schuin in de wind, die uit het noordwesten waait. “Hij komt niet uit de goede hoek”, zegt Wieling gelaten.

Toch is de Elfstedenvereniging zoals ieder jaar druk met de voorbereidingen voor een eventuele tocht, net als de politie, de brandweer en het KNMI. De draaiboeken worden doorgelopen en zo nodig geactualiseerd, er worden nieuwe materialen aangeschaft, en er zijn oefeningen. “We hebben geen uur te verliezen”, zegt Wieling. “Als hij komt, moet alles binnen een paar dagen gebeuren.”

Ook veel schaatsers trainen nog elke winter voor de Elfstedentocht:

De Elfstedenvereniging is anno 2025 zeker niet in slaap gesukkeld, zegt Wieling stellig. De vereniging heeft tien bestuursleden, een vaste medewerker, een groot aantal vrijwilligers en zo’n 32.000 leden. Daar komen nog steeds nieuwe schaatsers bij, die hopen ooit mee te rijden. Halverwege december was de jaarlijkse ledenvergadering, met een paar honderd aanwezigen.

Ieder jaar gaat er zo’n 400.000 euro naar alle voorbereidingen, zegt Wieling. “Op 1 december moet alles helemaal up-to-date zijn voor een eventuele tocht.” Er zijn 30.000 leden die mogen meerijden, van hen doen er 25.000 daadwerkelijk mee, verwacht de voorzitter. “We moeten de inschrijving regelen, net als het vervoer. En de veiligheid moet gegarandeerd zijn, want er komen twee miljoen bezoekers en 3500 journalisten.”

Ook heeft de vereniging in de afgelopen dertig jaar allerlei vernieuwingen doorgevoerd. “Je krijgt nu een transponder mee als je gaat schaatsen, zodat we kunnen zien waar je bent”, zegt Wieling. De Elfstedenvereniging werkt tegenwoordig ook met apps. “Aan de achterkant willen we modern zijn. Terwijl je op tv hetzelfde zal zien als bij de vorige tochten.”

Ook de politie, brandweer, gemeenten en ziekenhuizen lopen elk jaar hun draaiboeken door, zegt Gerben van Alst van de Veiligheidsregio Fryslân, die de boel coördineert. De Elfstedentocht staat hier geregistreerd als een GRIP-4-evenement: een gebeurtenis waarbij meerdere gemeenten en hulpdiensten samenwerken om de veiligheid te bewaken.

“Het grootste vraagstuk is het grote aantal mensen dat wil komen kijken”, zegt Van Alst. “Het is 28 jaar geleden. De tijd is nu heel anders, met mobiele telefoons en gps-tracking. En als het al een beetje vriest, wordt het nu ook landelijk opgepakt. Al dat verkeer en die mensenmassa moet je wel in goede banen leiden.”

Een ander aandachtspunt is de gezondheidszorg, zegt Van Alst. “Er gaan duizenden mensen schaatsen, dus de zorg moet op orde zijn.”

Om een Elfstedentocht te kunnen uitroepen, is een betrouwbare weersverwachting cruciaal. Daarom staat de Elfstedenvereniging in nauw contact met het KNMI. Hoewel de kans op een tocht volgens het KNMI steeds kleiner wordt door klimaatverandering, houden twee meteorologen van het instituut iedere winter scherp in de gaten of er een vorstperiode aankomt.

Voor een Elfstedentocht moet over de hele route zo’n 15 centimeter ijs liggen. “De vuistregel is dat je zo’n twee weken flinke vorst nodig hebt”, zegt meteoroloog Hisso Homan. “Maar je kan op verschillende manieren tot die 15 centimeter komen. Het kan ook drie weken matig vriezen, of een week heel streng.” Ook doet het ertoe wanneer het precies sneeuwt en waait.

“Het moet allemaal kloppen”, beaamt Wieling. In 2012 leek het er even op dat het eindelijk ging lukken, maar toen lag er sneeuw in het zuidelijke deel van de route. “Zo jammer, anders hadden we zeker een tocht gehad.”

Wieling houdt hoop dat hij in zijn laatste winter een tocht mag uitschrijven. In 1985 gebeurde dat met de Friese woorden “It sil heve” (het gaat gebeuren) en in 1997 met “It giet oan” (het gaat door). De huidige voorzitter heeft ook al bedacht hoe hij het schaatsevenement wil aankondigen. “Zeker in het Fries, drie woorden, kort en bondig. Maar ik houd het nog even voor me.”

Kijk hier naar een terugblik op de laatste Elfstedentocht, van 1997: