Gaat de wet van de jungle weer gelden in de internationale handel?

• Aïda Brands

  redacteur Economie

Stabiliteit, voorspelbaarheid en duidelijkheid. Het zijn drie voorwaarden voor bedrijven om makkelijk zaken te kunnen doen. Het had ook het credo kunnen zijn van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Maar met president Trump aan de macht in de Verenigde Staten staan juist deze drie punten onder druk.

De afgelopen weken vlogen de aankondigingen van nieuwe Amerikaanse importheffingen ons om de oren. Wereldwijd wordt er bezorgd gekeken naar deze ontwikkelingen op het speelveld van de internationale handel. Volgens veel deskundigen zijn dit nog maar de inleidende beschietingen van een potentieel grote handelsoorlog.

Ook topbestuurders van veel multinationals uiten hun zorgen. Doordat de zorgvuldig opgestelde internationale handelsregels overboord worden gegooid vrezen steeds meer mensen dat de wet van de jungle weer zal gaan gelden.

Vlak na de Tweede Wereldoorlog werden er mede onder leiding van de Verenigde Staten handelsafspraken gemaakt, juist om een einde te maken aan de willekeur en de vele verschillende heffingen die landen invoerden.

De bedoeling was dat landen het elkaar zo makkelijk en goedkoop mogelijk zouden maken om handel te drijven met elkaar. De gedachte was dat vrije handel niet alleen zou leiden tot meer welvaart, maar ook tot meer democratie over de hele wereld.

Landen spraken met elkaar af de importheffingen af te bouwen en zich aan de handelsregels van de WTO te houden. Als een land zich niet aan die handelsregels zou houden, kon een ander land naar de WTO stappen om een procedure te beginnen. De uitspraak van de handelsorganisatie moest vervolgens door iedereen worden gerespecteerd.

De afspraken leken al snel hun vruchten af te werpen. De wereldhandel schoot omhoog en tarieven gingen in rap tempo omlaag, waardoor importeren en exporteren veel goedkoper werden. Jarenlang werd er met veel ontzag naar de WTO gekeken en steeds meer landen sloten zich bij de organisatie aan.

Maar aan de WTO-spelregels waaraan jarenlang door regeringsleiders is gewerkt, lijkt een einde te komen. Een zorgwekkende ontwikkeling, zeggen deskundigen. “Het spel werkt niet zonder spelregels”, zegt Martijn Schippers. Hij is als douane-expert verbonden aan advieskantoor EY en de Erasmus Universiteit.

Veel lijken de landen er niet tegen te kunnen doen. China is een procedure begonnen bij de Wereldhandelsorganisatie tegen de Amerikaanse importtarieven, maar vrijwel niemand verwacht dat dit iets uit zal halen.

Trump kan de uitspraak van de WTO naast zich neerleggen. “De WTO is wel een beetje een tandeloze tijger. Al een aantal jaren traineert de VS de aanwijzing van nieuwe rechters voor de beroepscommissie”, zegt Schippers.

Landen kunnen nog wel een zaak neerleggen bij de WTO, maar het is niet langer mogelijk om in beroep te gaan. En zelfs al zou dat wel kunnen: een uitspraak is alleen iets waard als landen die respecteren.

Het enige wat de WTO kan doen is een land toestemming te geven om zelf extra importheffingen in te voeren. En die worden vaak door de eigen consumenten betaald, en niet door het land op het strafbankje.

Dat WTO-uitspraken niet altijd worden gerespecteerd ondervindt ook Nederland. Colombia beschuldigde onder andere Nederland, Duitsland en België van het goedkoop dumpen van aardappels.

Die zouden zo goedkoop zijn omdat boeren staatssteun zouden krijgen, daarom heeft Colombia een importheffing ingevoerd op deze aardappels. De WTO stelde de Europese landen in het gelijk, maar Colombia heeft de heffing op de aardappels nog altijd niet afgeschaft.

Als de WTO helemaal wordt losgelaten dan zal dit volgens Rabo-econoom Hugo Erken vooral voor kleine landen heel vervelend zijn. “Voor grote machtsblokken zoals de EU maakt het niet zoveel uit, omdat we gezamenlijk sterk staan. Kleine en opkomende landen zullen alleen altijd het onderspit delven.” Erken waarschuwt dat de effecten van een grote handelsoorlog wel ingrijpende gevolgen kunnen hebben voor Nederland.

Veel landen hopen dat Trump snel tot de conclusie zal komen dat de importheffingen in ieders nadeel zijn. Bronnen rondom de WTO zien wel dat de Verenigde Staten veel sceptischer staan tegenover de handelsorganisatie, maar het land doet nog altijd zeer actief mee aan alle vergaderingen en overleggen. Uiteindelijk zal het van de andere landen afhangen hoe belangrijk de Wereldhandelsorganisatie blijft.

Bovendien verloopt naar schatting 75 procent van de wereldhandel nog altijd volgens de WTO-regels. Wellicht is het dus nog te vroeg om de Wereldhandelsorganisatie dood te verklaren.