Hoe de verkiezing van Trump het Gaza-akkoord in een stroomversnelling bracht

Het was na de afgetekende verkiezingszege van Donald Trump in de VS iets waar experts bang voor waren: met de Republikein in het Witte Huis zou de situatie in Gaza nóg verder kunnen verslechteren. Maar vlak voordat Trump aan zijn tweede termijn begint, ligt er een akkoord over een staakt-het-vuren op tafel. De vingerafdrukken van de aanstaande president zijn onmiskenbaar aanwezig.

Het pessimisme van de experts was ruim twee maanden geleden begrijpelijk. De onderhandelingen over een voorlopig einde aan de oorlog tussen Israël en Hamas zaten muurvast. Er was al maanden niet meer serieus gesproken. Daarnaast was de visie van Trump op Gaza onduidelijk, al verdedigde hij de Israëlische premier Netanyahu fel. De verwachting was dat de VS, de belangrijkste bondgenoot van Israël, onder Trump minder druk op Israël zou zetten om een akkoord te sluiten.

Eerder waren meerdere pogingen van president Biden om een akkoord te bereiken gestrand. Zo lag er in mei vorig jaar een voorstel voor een staakt-het-vuren in verschillende fases op tafel. Het leek grotendeels op het akkoord waar nu overeenstemming over is bereikt, maar Israël en Hamas waren toen nog niet bereid om nader tot elkaar te komen op een aantal ‘breekpunten’.

Ruim een half jaar later bleek Trumps verkiezingsoverwinning het laatste zetje om na vijftien maanden oorlog de verschillen alsnog te overbruggen.

Hoewel Trump in zijn presidentscampagne nooit uitgebreid inging op de oorlog in Gaza, zei hij wel een snel einde aan de strijd te willen. Hoe, dat bleef onduidelijk. Maar alleen al die wens van de aankomend president leek voldoende om een nieuwe dynamiek in de oorlog te creëren.

Trump heeft de reputatie notoir onvoorspelbaar te zijn voor zowel vriend als vijand. Dat maakt hem voor Hamas en ook voor Netanyahu lastig te peilen. Een verschil met Biden, die voortdurend moest laveren tussen de verschillende stromingen in zijn Democratische Partij. Dat beperkte Bidens bewegingsvrijheid tegenover bijvoorbeeld Netanyahu en dus ook hoeveel impact zijn woorden hadden.

Daar kwam bij dat Netanyahu alle baat heeft bij een goede band met Trump in de komende vier jaar. Zo is de relatie met aartsvijand Iran extreem gespannen en heeft de Israëlische premier in de toekomst steun nodig van de VS voor omstreden plannen, zoals het bouwen van meer nederzettingen in bezet Palestijns gebied.

Of, zoals tijdschrift The Atlantic concludeert over de aantrekkelijke vooruitzichten en dreigementen van Amerikaanse leiders: “Trump heeft geen stok om Israël mee te slaan die Biden niet had. Wel kan hij tijdens zijn presidentschap wortels voorhouden die Biden nooit zou aanbieden.”

Nieuwssite Politico sluit niet uit dat het akkoord een “politiek geschenk” is van Netanyahu aan Trump. Het akkoord betekent volgens Politico niet automatisch goed nieuws voor de Palestijnse zaak, “gezien enkele van Trumps kabinetsbenoemingen en beslissingen in zijn eerste termijn, zoals de erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël”.

Maar niet alleen de verkiezing van Trump is een factor. Ook de situatie is voor zowel Hamas als Israël heel anders dan in mei. Het complete leiderschap van Hamas is geliquideerd door Israël, inclusief de hoofdpersonen achter de terreuraanslagen op 7 oktober 2023 waarmee de oorlog begon.

In Israël nam de afgelopen maanden de oorlogsmoeheid toe. Hoewel de ultrarechtse flank van de coalitie van Netanyahu bleef hameren op het voortzetten van de oorlog, was er onder de bevolking inmiddels een meerderheid voor een akkoord over een staakt-het-vuren in Gaza en vrijlating van Israëlische gijzelaars.

Het maakte bij zowel Hamas als Israël de geesten rijp voor het idee dat een staakt-het-vuren misschien wel het beste is. Half december kwamen er opeens optimistische berichten naar buiten dat de partijen weer serieus met elkaar in gesprek waren. Het raamwerk van het voorstel uit mei, waar Bidens team lang aan had gewerkt, werd afgestoft. Ook sloten gezanten van Trump aan bij de gesprekken en werkten ze samen met Bidens mensen.

Trump zette vorige week extra druk op de onderhandelingen door te zeggen dat de “hel losbreekt” als de gijzelaars niet vrij zijn voor zijn inauguratie, zonder daarbij duidelijk te maken wat hij precies bedoelde. Zaterdag bracht vervolgens Steve Witkoff, die komende week aantreedt als speciaal Midden-Oosten-gezant voor Trump, een bezoek aan Netanyahu.

De Israëlische krant Haaretz schreef dat Witkoff aan Netanyahu had laten weten zaterdag overdag te willen langskomen. Toen hij te horen kreeg dat dit midden op de joodse rustdag sabbat viel en dat hij pas ’s avonds welkom was, kreeg Netanyahu volgens Haaretz kraakhelder te horen dat de sabbat even op het tweede plan kwam.

De premier ging daarop alsnog naar kantoor. Het illustreert de andere wind die er waait vanuit de VS. The Times of Israël stelt op basis van Arabische bronnen rond de onderhandelingen in Qatar dat Witkoff in de “gespannen” ontmoeting meer voor elkaar kreeg bij Netanyahu dan Biden in een jaar tijd. Vier dagen later werd het akkoord gesloten.

Het nieuws over het staakt-het-vuren werd met gejuich ontvangen in Gaza:

Trump claimde gisteren al op zijn eigen socialemediakanaal de afspraken eigenhandig te hebben geregeld. Biden zei daarna dat het akkoord niet mogelijk was zonder het maandenlange werk van zijn mensen. The New York Times schrijft dat Biden én Trump een belangrijke rol speelden, ook omdat ze allebei belang hebben bij het akkoord.

Biden verlaat het Witte Huis met in ieder geval een voorlopig einde aan de oorlog in Gaza op zijn lijst van belangrijke prestaties. Trump kan zijn tweede termijn beginnen “met een belangrijke kwestie van tafel”, aldus The New York Times, “waardoor hij de vrijheid krijgt om andere prioriteiten na te streven”.

Het moet nu blijken of het staakt-het-vuren, dat zondag moet ingaan, standhoudt. Duidelijk is wel dat Trump alleen al doordat hij is gekozen impact heeft op de bloedigste geweldsuitbarsting ooit tussen Israël en de Palestijnen.

15 maanden oorlog in beeld: