Inheemse bevolking eiland Panama verhuist vanwege zeespiegelstijging

• Boris van der Spek

  correspondent Latijns-Amerika

De zee klotst tegen de verbleekte stukken koraal, op elkaar gestapeld om een stevige bodem te bieden aan de houten hutjes. Tussen de houten palen van de aanlegsteigers drijft afval, dat door de golven tegen de dobberende kano’s aan botst. De steigers leiden naar een modderig pad, dat tussen maar ook door huisjes heen leidt, richting een open plek op het eiland Gardi Sugdub.

Op die open plek op dit eiland, onderdeel van eilandengroep Guna Yala voor de Caribische kust van Panama, stonden enkele maanden geleden nog huizen. Maar zo’n 1300 inwoners van dit eiland, oftewel de helft van de bevolking op het eiland van 50.000 vierkante meter, zijn eerder dit jaar verhuisd. Naar het vasteland, naar een nieuwe wijk die de regering van Panama gebouwd heeft.

Dat deze Guna, zoals de inheemse bevolking van Guna Yala heet, besloot om na ruim honderd jaar op eilanden te verhuizen naar het vasteland, was een besluit van de dorpsoudsten. Zij zagen dat eilanden als Gardi Sugdub steeds meer last krijgen van overstromingen. Extreem weer en stijgend zeewater, in combinatie met de overbevolking op het aangelegde eiland, veroorzaakte toenemende overlast.

Davies, zoon van een van die dorpsoudsten, was een van de eerste Guna die een huis kregen toegewezen op het vasteland, omdat hij vanwege zijn jonge gezin als kwetsbaar werd beschouwd. Hij komt nog vaak terug op het eiland. Staand op de steiger wijst hij naar de groene heuvels. “Daar ligt de nieuwe wijk, Isber Yala. Daar moet ik iedere keer naar toe, in mijn kano.”

Een uur lang peddelt Davies over de Caribische Zee om naar zijn nieuwe thuis te komen. Want het eiland waar hij is geboren en opgegroeid, bestaat over een paar decennia mogelijk niet meer.

Op de vlucht voor Spaanse kolonisten, epidemieën en andere inheemse volken streken de Guna in de 19e eeuw neer in wat nu Guna Yala heet. Veel eilanden werden door henzelf gebouwd, met blokken koraal, rotsen, zand en afval. Juist doordat die koraalriffen werden weggehaald, verdween een belangrijke verdedigingslinie tegen stijgend zeewater.

Daar komt de zeespiegelstijging door de smeltende ijskappen bij, en de zeespiegel rond Gardi Sugdub stijgt nu twee keer zo hard als een halve eeuw terug: 3 millimeter. Dat lijkt weinig, maar volgens experts kan dat betekenen dat eilanden als Gardi Sugdub over vijftig jaar helemaal niet meer bestaan. De enige optie: verhuizen naar een nieuwe wijk, door de Guna Isber Yala genoemd.

Van Gardi Sugdub naar Isber Yala ben je zo’n anderhalf uur onderweg: eerst met de boot, daarna met de auto of lopend over een slingerende weg die door de jungle leidt. Een paar heuvels zijn vrijgemaakt.

Langs drie kaarsrechte straten staan spierwitte huisjes ter grootte van een eengezinsbungalow. Alleen de felgekleurde kleding aan de waslijn wijst op de aanwezigheid van inheemse bevolking. Driehonderd huisjes staan hier, voor evenzoveel families. Maar gezien het grimmige toekomstbeeld van de Guna heeft de Panamese regering al plannen om er meer te bouwen.

Davies heeft zijn hangmat dwars door de woonkamer van zijn huisje gehangen. Op het eiland hebben alle hutjes een zanderige ondergrond, hier is de vloer van vers gegoten beton. In de hoek staat een fornuis, splinternieuw, nog in het plastic.

Links twee kamers, met daarin bedden. De vrouw van Davies en zijn kind spelen er, maar op het heetst van de dag gaat het er loom aan toe. Davies heeft het moeilijk, zegt hij. “Vanmiddag ga ik weer terug naar het eiland. De oceaan wacht op mij.”

Hij weet dat de verhuizing onvermijdelijk werd. “De wind blaast niet meer als vroeger. Het water stroomde de huizen binnen, de straten stonden onder water.” Concepten als ‘klimaatverandering’ of ‘zeespiegelstijging’ kennen de inheemse Guna niet, maar dat het weer de afgelopen jaren is veranderd, weten ze wel.

Hoewel de cultuur van de Guna voor een belangrijk deel is gecentreerd rond het leven op zee en eilanden, vreest Davies niet voor verlies ervan, nu ze gedwongen zijn naar het vasteland te verhuizen. “Wij kwamen oorspronkelijk uit de bergen, uit de bossen. Nu gaan we terug naar waar we vandaan komen”, zegt hij.