Iran kiest nieuwe president, maar gaan Iraniërs wel naar de stembus?

• Eliane Lamper

  redacteur Buitenland

Iran gaat vandaag naar de stembus om een opvolger te kiezen voor president Raisi, die vorige maand verongelukte bij een helikopterongeluk. Veel Iraniërs zijn niet van plan te gaan stemmen. Ze hebben er geen vertrouwen in dat verkiezingen ertoe doen.

De opkomst bij verkiezingen in Iran loopt al jaren terug. Bij de vorige presidentsverkiezingen was de opkomst 49 procent. Bij de parlementsverkiezingen in maart dit jaar kwam maar 41 procent opdagen, het laagste percentage sinds de Iraanse Revolutie in 1979. Opperste leider Khamenei riep kiezers deze week op om wel te gaan stemmen en benadrukte het belang van een hoge opkomst.

Volgens de Iraanse historicus en schrijver Arash Azizi ziet Khamenei deelname aan de verkiezingen als een teken van de legitimiteit van de Islamitische Republiek. “Als de opkomst ondanks het toelaten van een hervormingsgezinde kandidaat laag blijft, zou dat een klap zijn.”

De hervormingsgezinde Masoud Pezeshkian is de opvallendste naam in het rijtje van verder conservatieve kandidaten. De hartchirurg en voormalige gezondheidsminister neemt het op voor politieke gevangenen en etnische minderheden – hij is zelf van Koerdische en Azerische afkomst – en probeert jongeren aan zich te binden.

Op drukbezochte campagnebijeenkomsten sprak Pezeshkian zich uit voor betere banden met het Westen, die het land uit zijn isolement en economische malaise moeten halen. Als enige wil hij in gesprek gaan met de VS en opnieuw onderhandelen over het nucleaire programma. Ook sprak hij zich uit tegen de moraalpolitie die op straat de kleding van vrouwen controleert.

Eerder werd hij geweigerd als kandidaat door de Raad der Hoeders, direct en indirect samengesteld door Khamenei. Dat hij nu wel is toegelaten, heeft volgens historicus en Iran-deskundige Peyman Jafari te maken met de zorgen over de lage opkomst. “Door Pezeshkian mee te laten doen, hoopt de Raad van Hoeders een deel van de Iraniërs die verandering willen naar de stembus te krijgen.”

Op sociale media roepen activisten op tot een boycot, zoals Nobelprijs-winnaar Narges Mohammedi vanuit de gevangenis. Volgens Gamaan, een onderzoeksbureau gevestigd in Nederland, gaat 65 procent niet stemmen. De belangrijkste reden is afkeer van het politieke systeem. Een peiling van het Middle East Institute verwacht wel dat de opkomst boven de 50 procent uitkomt.

Het zijn de eerste presidentsverkiezingen sinds de hardhandig neergeslagen grootschalige protesten na de dood van Mahsa Amini in 2022. Alle zes kandidaten, ook de conservatieven, spraken zich in de campagne uit tegen het geweld dat werd gebruikt. Maar jongeren die de protestbeweging steunden vinden dat niet geloofwaardig.

“De verkiezingen zijn slechts een formaliteit, want niets gaat hierna echt veranderen”, zegt Niusha (25) vanuit Teheran. “Van al mijn vrienden en familie is er niemand die gaat stemmen.” Universiteitsstudent Kimia (23) ziet weinig enthousiasme rond de verkiezingen en is zelf sceptisch. “Als een stem uitbrengen daadwerkelijk iets zou veranderen in dit land, zouden ze ons niet laten stemmen.”

De opkomst kan doorslaggevend zijn voor de uitslag. Als veel progressieve Iraniërs thuisblijven, kan dat Pezeshkian veel stemmen kosten. Jongeren die de meededen aan de protesten zullen amper of niet gaan stemmen, terwijl conservatieve Iraniërs over het algemeen trouwe stemmers zijn.

Het is de vraag wat de grote groep tussen die twee uitersten gaat doen. “Die meerderheid heeft weinig vertrouwen in het politieke systeem, maar ziet voorlopig ook niet de mogelijkheid van een revolutie”, zegt Jafari. “Als veel van hen op Pezeshkian stemmen in de hoop op verbetering in het dagelijks leven, kan de opkomst wel naar de zestig procent gaan.”

Voor het regime is het een risico dat Pezeshkian ook echt president kan worden; hij staat er goed voor in de peilingen. Maar ook de hardliners Saeed Jalili en Mohammad Bagher Ghalibaf zijn populair. Jalili, een voormalig nucleair onderhandelaar, is een conservatief die de confrontatie met het westen opzoekt. Ghalibaf, de voorzitter van het parlement, is iets gematigder in zijn toon.

Hoewel de peilingen een lage opkomst voorspellen, denkt Azizi dat er een kans is dat de meerderheid van de bevolking toch gaat stemmen, ook uit vrees voor een conservatieve president als Jalili, die de lijn van Raisi zal voortzetten. “Hoezeer ze ook een hekel hebben aan het regime, ze zien geen alternatief en daarom komen ze misschien toch opdagen.”