Jean-Marie Le Pen zat nooit verlegen om een polariserende opmerking

• Petra Steenhoff

  redacteur Online

Jean-Marie Le Pen, oud-voorman en oprichter van de extreemrechtse partij Front National (FN), is op 96-jarige leeftijd overleden in Frankrijk. Decennialang was hij het enfant terrible van de Franse politiek; hij zat nooit verlegen om een spraakmakende, provocerende of ronduit schofferende opmerking.

Le Pen beleefde zijn finest hour in april 2002, toen Frankrijk een nieuwe president koos. De vraag was toen: krijgt Jacques Chirac een tweede termijn of wordt het de socialistische kandidaat Lionel Jospin? Tot grote ontsteltenis van veel Fransen was het niet Jospin die in de tweede ronde uitkwam tegen Chirac, maar Le Pen.

Reden was niet eens zozeer zijn populariteit, maar de versplintering van het linkse electoraat over een groot aantal relatief onbetekenende kandidaten.

Le Pen, al vele malen kandidaat voor zijn FN, was nog nooit zo dicht bij het presidentschap geweest. Hij kon er alleen van worden afgehouden als er in de tweede ronde massaal voor de centrumrechtse Chirac zou worden gestemd. En dat gebeurde: uit vrees dat Le Pen inderdaad in het Élysée terecht zou komen stemde ruim 82 procent van de kiezers voor Chirac.

Le Pen wordt 1928 in Bretagne geboren, als zoon van een visser. Hij studeert politicologie en rechten, maar ook het leger trekt. Begin jaren 50 sluit hij zich aan bij het Franse Vreemdelingenlegioen en vecht hij onder meer in Indochina (het huidige Vietnam, Laos en Cambodja) en Algerije, dat door Frankrijk als eigen grondgebied wordt beschouwd.

Het is een periode die zijn politieke ideeën heeft gevormd. De ervaringen die hij daar opdoet in zijn rol van kolonisator zijn bepalend voor zijn denken en zijn racistische ideeën.

In 1956 krijgt hij eindelijk de kans zijn ideologie in praktijk te brengen, als hij wordt gekozen als lid van de Nationale Assemblée. Hij staat dan op de lijst van de populist Pierre Poujade, die een partij aanvoert met een ideologie die anti-parlementair, anti-establishment en anti-overheid is.

Ook hebben Poujade en zijn volgelingen onversneden xenofobe en antisemitische ideeën. Er hangt dan ook rond de term ‘poujadisme’ voor veel Fransen nog steeds een onaangename geur.

In 1972 begint Le Pen voor zichzelf en richt het Front National op. Met als pijlers zijn eigen ideeën en fascinaties: racisme, antisemitisme en nationalisme. Le Pen weet voortdurend in het nieuws te blijven met provocerende en polariserende uitspraken, waarvoor hij een aantal keren tot hoge geldboetes wordt veroordeeld.

“Gaskamers hebben wel bestaan, maar zijn niet meer dan een voetnoot in de geschiedenis”, is waarschijnlijk zijn meest opzienbarende statement. Ook doken concrete aanwijzingen op dat hij in zijn tijd als militair in Algerije mensen heeft gemarteld.

Het waren allemaal factoren waardoor hij en zijn partij nooit tot het centrum van de macht konden doordringen. Ondanks incidentele successen bleef het FN onder zijn leiderschap bij nationale en lokale verkiezingen altijd een marginale partij.

Front National is ook een familiebedrijf. Naast Jean-Marie zijn zijn dochters Marie-Caroline en Marine, zijn kleindochter Marion Marechal-Le Pen en een schoonzoon betrokken bij de partij. Zijn vrouw Janie verving hem als Europees lijsttrekker, nadat hij eens veroordeeld was tot twee jaar politieke inactiviteit.

Dochter Marine heeft het meeste in haar mars en blijkt een stemmentrekker van formaat. In 2011, als Jean-Marie Le Pen 82 is, draagt hij het partijleiderschap van Front National aan haar over. Wel blijft hij erevoorzitter en zit hij namens Front National in het Europees Parlement.

Zijn terugtreden betekent niet dat hij het rustig aan gaat doen. Hij laat nog regelmatig van zich horen. Zo wordt hij begin 2012 veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf en een boete. Hij heeft volgens de rechter de Duitse bezetting van het land in de Tweede Wereldoorlog gebagatelliseerd. De extreemrechtse politicus had de bezetting “niet bijzonder onmenselijk” genoemd.

Een jaar later krijgt hij een boete van 5000 euro omdat hij op een partijcongres over Roma heeft gezegd dat ze “stelen als de raven” en dieven zijn “van nature”.

In mei 2014 raakt hij opnieuw in opspraak als hij op een campagnebijeenkomst in Marseille zegt dat door het ebolavirus het immigratieprobleem in drie maanden kan worden opgelost.

Een maand later veroorzaakt hij een schandaal door in een video voor de website van FN over de Joodse zanger Patrick Bruel te zeggen “de volgende keer doen we hem in de oven”.

Zijn dochter, die afstand neemt van de uitspraken van haar vader, vindt het welletjes. Om een breder electoraat te kunnen aanspreken wil ze de scherpe kanten van de partij afhalen en Jean-Marie Le Pen wordt in 2015 uit de partij gezet. De twee maken sindsdien openlijk ruzie en Le Pen sr. stapt naar de rechter omdat hij zijn lidmaatschap wil behouden.

In 2016 oordeelt de rechter dat Le Pen sr. terecht uit de partij is gezet, maar dat hij wel erevoorzitter mag blijven. Ook blijft hij nog lid van het Europees Parlement namens de partij. Een jaar later wordt bekend dat hij wordt vervolgd voor haatzaaien vanwege zijn uitspraken over Patrick Bruel.

In 2018 is het echt voorbij voor Le Pen bij Front National, de partij die hij in 1972 zelf heeft opgericht. Op een partijcongres in Lille stemt 79,9 procent van de aanwezigen ervoor de statuten te veranderen, zodat de post van erevoorzitter kan worden afgeschaft. Op hetzelfde congres wordt besloten dat de partij voortaan als Rassemblement National door het leven gaat.