Kans op correctief referendum is nog nooit zo groot geweest

• Wilco Boom

  Politiek verslaggever

Voor de zoveelste keer buigt de Tweede Kamer zich vandaag over een initiatiefwet voor een correctief referendum. Daarmee kunnen kiezers achteraf wetten verwerpen die door de Tweede en Eerste Kamer zijn goedgekeurd.

In het verleden zijn al vaker pogingen ondernomen een correctief en dus bindend referendum in te voeren. Tot dusver zijn die allemaal mislukt. Voor het eerst was dat in 1999, toen in de roemruchte ‘Nacht van Wiegel’ de voormalige partijleider van de VVD als enige van zijn partij tegenstemde in de Eerste Kamer, waardoor het voorstel werd verworpen.

De kans dat het nu wel lukt, is nog nooit zo groot geweest door de veranderde stemverhoudingen. Maar zeker is het nog allerminst.

Dit keer gaat het om een initiatiefwetsvoorstel van SP-Kamerlid Van Nispen. Zoals altijd bij wijzigingen van de Grondwet moet het voorstel in zowel de Tweede als de Eerste Kamer twee keer worden goedgekeurd en de tweede keer zelfs na Tweede Kamerverkiezingen én met tweederdemeerderheid. Dat is zo geregeld om te voorkomen dat de Grondwet voor elk wissewasje kan worden veranderd.

Bij de eerste behandeling van Van Nispens voorstel in de Tweede Kamer was er al een ruime meerderheid vóór: SP, GroenLinks, PvdA, PvdD, D66, Lid Omtzigt (nu NSC), BBB, JA21, PVV en Forum stemden in. Door de verkiezingsuitslag van november 2023 hebben zij nu samen ruim meer dan honderd zetels in de Tweede Kamer en daarmee lijkt een tweederdemeerderheid vandaag verzekerd bij de tweede behandeling van de initiatiefwet.

Dan de Eerste Kamer. Daar hebben de partijen die voor zijn samen 51 zetels, ook genoeg voor een tweederdemeerderheid.

Maar een pikante positie is er voor senator Roel van Gurp van GL-PvdA. Zijn fractie is voor en hij is tegen. Volgens hem worden moeilijke vraagstukken ernstig versimpeld in een referendum en doet dat de inhoud van het onderwerp onrecht aan. Sociale media versterken dat alleen maar. Daarom heeft hij er geen vertrouwen in.

Gelet op het aantal zetels dat de voor- en tegenstanders in de Eerste Kamer hebben en de afwijkende opstelling van Van Gurp, hoeft maar één voorstemmer van mening te veranderen, ziek te zijn of de trein te missen (de ervaring leert dat dit soms gebeurt) en het referendum wordt weer verworpen.

Daardoor zou het de voorstanders geruststellen als Van Gurp over zijn bezwaren heen wil stappen en deze keer wel voor stemt, maar dat is hij niet van plan. “Ik heb er goed over nagedacht en heb dat de eerste keer ook niet voor niets gedaan en ik ga ook niet zomaar tegen de meerderheidslijn van de fractie in”, zegt hij.

Dat hij hiermee de Hans Wiegel van GL-PvdA kan worden, deert hem niet. “Er zijn erg weinig gelijkenissen tussen mij en Hans Wiegel maar op dit punt zijn we het dan eens. Wat ik me van hem herinner, is dat hij iedereen tot het laatste moment in spanning liet en daar erg van genoot. Ik geniet iets minder van in de belangstelling staan en ik laat niemand in spanning.”

Van Gurp beaamt dat het voor een politicus van GL-PvdA ongemakkelijk is om mee te stemmen met partijen als de VVD, het CDA en de SGP, die ook tegen zijn. “Maar mijn collega’s die voorstemmen, zitten in het kamp met de PVV, Forum en BBB en dat is ook niet erg comfortabel. Dus het is maar wijs dat iedereen zijn eigen geweten en voorkeuren volgt.”

Het blijft dus nog even spannend of het correctief referendum deze keer wel groen licht zal krijgen in de Eerste Kamer. Vandaag is zoals gezegd eerst de behandeling in de Tweede Kamer. Die zal volgende week stemmen over Van Nispens voorstel. Als er dan inderdaad een tweederdemeerderheid is, zal het ergens komend voorjaar in de Eerste Kamer worden behandeld.

Overigens zijn er in Nederland wel referenda gehouden, maar deze volksraadplegingen waren altijd raadgevend en dus nooit correctief.