Kleine Joodse gemeenschap in Marokko blijft erfgoed promoten

• 

  Samira Jadir

  correspondent Marokko

Sinds het uitbreken van de oorlog in Gaza zijn het ook voor veel Joodse gemeenschappen buiten Israël spannende tijden. Dat geldt ook voor de Joodse gemeenschap in Marokko. Het Noord-Afrikaanse land herstelde de diplomatieke banden met Israël in 2020 en zette in op meer educatie over de Joods-Marokkaanse geschiedenis.

Abdelhak El Kaoukabi van de Mimouna-vereniging loopt in Rabat door de mellah, de Joodse wijk. Vroeger woonden hier duizenden Joden die hun eigen cultuur hadden. Nu woont er welgeteld één Joodse vrouw op leeftijd.

De sporen van de gemeenschap zijn wel overal terug te vinden. De straten dragen, met bijvoorbeeld de naam ‘Zanqat David Cohen’, nog altijd de namen van Joden die ooit een prominente rol speelden in de Marokkaans-Joodse gemeenschap.

Ondanks de oplopende spanningen gaat El Kaoukabi stug door met zijn werk. De Mimouna-vereniging geeft sinds 2007 voorlichting over de Marokkaans-Joodse geschiedenis, vooral aan kinderen en jongeren.

Door de normalisatie van de banden met Israël is het sinds 2021 zelfs een vast onderdeel in het lager en hoger onderwijs. “We zijn het inmiddels gewend dat als er in het Midden-Oosten iets gebeurt we ons even stil moeten houden, maar we zijn optimistisch.”

Wekelijks wordt in de grote steden van Marokko gedemonstreerd tegen het aanhoudende geweld in Gaza. De demonstranten roepen de overheid geregeld op om de diplomatieke banden met Israël weer te verbreken. Het normaliseren van de relatie viel in 2020 al slecht bij veel Marokkanen. Het was toen verboden om ertegen te demonstreren, al dan niet vanwege de strikte coronamaatregelen die van kracht waren.

Volgens El Kaoukabi wordt het beeld dat de Marokkaanse jeugd van de Joden heeft sterk bepaald door de gebeurtenissen in het Midden-Oosten. “Toen de Joden hier vertrokken, bleef er een leegte achter. Die wordt nu vaak opgevuld met ideeën over hoe Joden zouden zijn.”

Sommige opdrachten die de Mimouna-vereniging in de lesprogramma’s meegeeft aan jongeren leveren hoopgevende resultaten op. “Als we de jongeren vragen om hun ouders of grootouders te laten vertellen over hoe het was om samen met Joden te leven, krijgen we altijd positieve verhalen te horen”, zegt El Kaoukabi.

De 71-jarige Suzanne Harroch is nog een van de 2000 Joden in Marokko, maar relativeert het belang ervan. “Op de eerste plaats ben ik Marokkaanse en daarna pas Joods.” Politieke vragen wil ze liever niet beantwoorden. “Ik woon hier mijn hele leven en heb hier altijd goed geleefd met mijn moslimburen.”

Harroch heeft een grote voorliefde voor het zingen van Marokkaanse volksliedjes, waarvan de melodieën en teksten vaak ook een Joodse oorsprong hebben. Ze zingt het lied Houb El Maghrib, wat ‘Marokko mijn liefde’ betekent.

Haar woonkamer staat vol met trouwfoto’s van haar kinderen die hun huwelijksfeesten in typisch Marokkaanse stijl hebben gevierd. Inmiddels zijn al haar kinderen naar Frankrijk vertrokken.

De redenen voor Joden om uit Marokko te vertrekken, lopen uiteen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden ze in bescherming genomen door de sultan, de latere koning Mohammed V. “Het Franse regime wilde alle Joden in Marokko deporteren naar Europa. De koning heeft toen gezegd: ‘Ik heb hier geen Joden, ik heb alleen maar Marokkanen'”, vertelt El Kaoukabi.

Na de Tweede Wereldoorlog waren er nog zo’n 270.000 Joden in Marokko. Veel van hen vertrokken vanaf 1948 naar de nieuwe staat Israël. Telkens als de spanning in het Midden-Oosten opliep, had dit effect. In een aantal gevallen ging het gepaard met geweld tegen de Joodse gemeenschap.

Historica Nadia Bouras van de Universiteit Leiden: “De migratie van Marokkaanse Joden verliep in golven: van 1948 tot de jaren 1960, dus ook toen Marokko onafhankelijk was geworden van Frankrijk en Spanje. Sommige Joden vertrokken naar Frankrijk, maar veel anderen gingen naar Israël, aangetrokken door beloften over betere banen en een veiliger leven in het ‘beloofde land’, ook al werd een vertrek eerst door de Franse en daarna door de Marokkaanse autoriteiten lange tijd verboden.”

Voor El Kaoukabi en Harroch is het belangrijk dat de Marokkaans-Joodse geschiedenis niet wordt vergeten; zij blijven hun plek opeisen in de Marokkaanse samenleving. Suzanne Harroch: “Misschien zijn er binnen 20 of 25 jaar geen Joden meer in Marokko, maar hun geschiedenis is een meerwaarde voor Marokko en moet zorgvuldig bewaard blijven.”