Museum geeft schedels uit Molukken na eeuw terug aan nakomelingen

• Helma Coolman

  redacteur Binnenland

Het was bij toeval dat Menucha Latumaerissa van de Stichting Budaya Kita stuitte op het verhaal van vijftien schedels. Bij een kringloopwinkel vond hij een boekje van Het Koloniaal Instituut. Daarin stond een artikel over de Tanimbar-schedels van Johannes Pieter Kleiweg de Zwaan, een antropoloog die begin vorige eeuw veel onderzoek deed in wat toen nog Nederlands-Indië was.

Kleiweg de Zwaan had de schedels in 1912 gekregen en schreef hoe ze onderdeel waren van de voorouderverering op de Molukken. Vijftien ervan belandden uiteindelijk in Museum Vrolik, het anatomisch museum van het Amsterdam UMC.

Latumaerissa, zelf van Molukse afkomst, besloot dat de schedels terug moesten naar de eilandengroep Tanimbar. “Het voelt rechtvaardig dat deze resten teruggaan naar de plek waar ze thuishoren.” Museumdirecteur Laurens de Rooy bleek graag mee te willen werken aan het plan. En zo staan de resten tweeënhalf jaar later op het punt om de thuisreis te aanvaarden.

Die thuisreis gebeurt in gezelschap van Ivo en Max Maselaman, van de enige familie in Nederland die afkomstig is van de eilandengroep. Hun vader diende als KNIL-militair tijdens de dekolonisatieoorlog in Indonesië en kwam begin jaren vijftig naar Nederland. Met zijn gezin keerde hij regelmatig terug naar Tanimbar en Ivo kent dan ook de verhalen van de voorouderverering.

“De verhalen over de gestolen schedels worden nog steeds doorverteld”, zegt hij. Maselaman weet bijna zeker dat de schedels afkomstig zijn van zijn eigen voorouders. “Mijn familie komt uit de kampong Amtoefoe, die bestond uit enkele tientallen families die allemaal verwant waren aan elkaar. Als iemand was overleden werd zijn lichaam in de rotsen achtergelaten totdat de resten vergaan waren, waarna de schedels bovengronds bewaard bleven in een soort gemeenschapshuis.”

Ook de schedels die terugkeren zullen in een gemeenschapshuis worden gelegd totdat het museum, dat speciaal voor de schedels wordt gebouwd, af is. Ze worden na aankomst met speciale rituelen ontvangen. Volgens Maselaman is de terugkeer van de schedels een grote gebeurtenis voor de plaatselijke gemeenschap.

“Ondanks de christelijke cultuur is de voorouderverering nog steeds belangrijk. Je voelt je deel van een groter geheel. Wij leren: God is het belangrijkst, direct daarna komen de voorouders en dan pas de eigen ouders. En dat geef ik ook weer door aan mijn kinderen.”

Ook voor Latumaerissa en zijn stichting is de teruggave een mijlpaal. In zijn dagelijkse werk als douanier merkte Latumaerissa dat er nog regelmatig diefstal, handel en smokkel is van cultureel erfgoed. Dat bracht hem ertoe om zich te richten op Moluks erfgoed. De schedels zijn zijn eerste grote project.

“Er is veel meegenomen uit Nederlands-Indië. Er liggen duizenden items in depots van verschillende musea en andere instellingen”, zegt hij. Inmiddels heeft hij zijn oog laten vallen op meer items die in aanmerking komen voor terugkeer naar de Molukken.