Nederland zegt export van F-35-onderdelen aan Israël niet te kunnen stoppen

• Rolinde Hoorntje

  Redacteur Binnenland

De Nederlandse overheid erkent dat in Nederland geproduceerde straaljageronderdelen via de VS in Israël terecht kunnen komen. Het gerechtshof in Den Haag oordeelde begin dit jaar dat Nederland moet stoppen met de uitvoer of doorvoer van F-35 onderdelen naar Israël, maar volgens Nederland vallen met de VS geen afspraken te maken om te voorkomen dat de onderdelen via een omweg in Israël terechtkomen.

Dat blijkt uit nieuwe processtukken die zijn ingebracht voor een tweede kort geding dat vrijdag dient bij de rechtbank in Den Haag, mede naar aanleiding van berichtgeving door de NOS. Oxfam Novib, Pax en The Rights Forum hebben de Staat aangeklaagd omdat zij vinden dat Nederland het exportverbod van F-35-onderdelen aan Israël niet naleeft. De maatschappelijke organisaties willen dat de rechter de exportvergunning voor de levering van reserve-onderdelen opnieuw aanscherpt.

In de nieuwe processtukken erkent de Staat dat de VS in Nederland geproduceerde straaljageronderdelen doorvoert naar andere landen voor een wereldwijde pool van reserveonderdelen. Ook Israël put uit die pool. De Amerikaanse Defensie weet van 99 procent van die onderdelen waar ze terechtkomen, blijkt uit stukken die de maatschappelijke organisaties voor het kort geding hebben ingebracht.

Het gaat onder andere om een Amerikaans overheidsrapport van vorig jaar waarin staat dat er een systeem is waarmee JPO, het orgaan dat het F-35 programma beheert, in de VS F-35-onderdelen traceert en via fabrikanten en onderaannemers weet waar reserveonderdelen zijn opgeslagen. De belangrijkste F-35-fabrikanten, Lockheed Martin en Pratt & Whitney, hebben daarvoor ook eigen systemen, blijkt uit de stukken.

Het aantal onderdelen dat vanuit de VS naar Israël is gegaan is drastisch toegenomen sinds oktober 2023, dankzij de levering van onderdelen uit andere landen. De VS wil geen afspraken met Nederland maken over de beperking van doorvoer aan derde landen, omdat het niet mogelijk zou zijn te traceren waar die onderdelen terechtkomen, zegt de Nederlandse Staat.

Daarmee gaat de Staat volgens de maatschappelijke organisaties in tegen de geest van het eerdere vonnis over deze zaak, uit februari. Toen oordeelde het gerechtshof in Den Haag dat Nederland moet stoppen met de uitvoer of doorvoer van F-35-onderdelen naar Israël, vanwege het risico op “ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht” bij de bombardementen op Gaza. Sinds 7 oktober zijn er meer dan 37.000 Palestijnen omgekomen.

De Nederlandse Staat ging in cassatie tegen de uitspraak van het hof in Den Haag, maar paste wel de exportvergunning aan. Daarin staat nu dat export verboden is “indien vaststaat dat deze eindbestemming Israël heeft”. Dit houdt de mogelijkheid open dat onderdelen eerst naar de VS of andere landen worden uitgevoerd, en vervolgens naar Israël. “De staat heeft misschien de voordeur dichtgedaan”, zei Rolien Sasse van Pax eerder tegen NRC, “maar de achterdeur is opengelaten”.

Na de uitspraak van het gerechtshof is de rechtstreekse export vanuit het Europese distributiecentrum in Woensdrecht naar Israël gestopt. In Nederland geproduceerde onderdelen die via de Amerikaanse hoofdfabrikanten Lockheed Martin en Pratt & Whitney in andere depots elders in de wereld zijn opgeslagen worden echter nog wel naar Israël verscheept, zo blijkt uit de nieuwe processtukken.

Onderdelen uit Nederland voor de wereldwijde pool van reserve-onderdelen worden Amerikaans eigendom en zijn niet te traceren met een code, zegt Defensie in een deels vertrouwelijke brief die door de Staat is ingebracht.

De onderdelen uit Nederland zouden niet van onderdelen uit andere landen te onderscheiden zijn. Daarom is het onmogelijk te voorkomen dat Nederlandse onderdelen aan Israël worden geleverd, redeneert de Staat. Het stoppen van de Nederlandse leveringen aan de Amerikaanse producenten zou het hele F-35-programma stilleggen. Voor sommige onderdelen zoals het landingsgestel en de bekabeling van de F-35 is het Nederlandse GKN Fokker de enige fabrikant wereldwijd.

Het kabinet heeft geen afspraken gemaakt met de VS om te voorkomen dat onderdelen die in Nederland zijn geproduceerd, uiteindelijk in Israëlische F-35’s terechtkomen. Het kabinet, zo schreef demissionair minister Schreinemacher voor Buitenlandse Handel eerder aan de Tweede Kamer, “acht dit op grond van vertrouwelijke informatie niet aannemelijk”. Volgens de Staat worden er komende tijd geen nieuwe F-35’s geproduceerd die voor Israël zijn bestemd.

De Staat erkent wel dat de Nederlandse onderdelen voor reparatie en onderhoud via de VS in Israël terecht kunnen komen. Het is nu aan de rechter om af te wegen of en in hoeverre Nederland garanties moet afdwingen bij de VS om dat laatste te voorkomen. Het geding dient vrijdag, de uitspraak volgt later.