Nederlands reservistenleger moet veel groter, opkomstplicht niet meer ondenkbaar

• Roeland Müller

  Verslaggever Economie

Defensie wil veel meer mensen werven dan tot nu toe werd gezegd. Tot nu toe wilde Defensie uitkomen op in totaal 100.000 mensen, maar inmiddels wordt het aantal van 200.000 genoemd. Dat is het totaal van militairen, civiele functies en reservisten.

Twee vakbonden zeggen dat in een overleg met werkgevers en werknemers staatssecretaris Tuinman dit aantal heeft genoemd. Andere bronnen rond defensie bevestigen dit.

De staatssecretaris wil nog niet reageren. Hij verwijst naar een brief aan de Tweede Kamer die aanstaande maandag wordt gestuurd. Ook zegt Tuinman dan hoe hij tot een groter leger wil komen.

Met de nieuwe ambities kan op termijn een terugkeer van de opkomstplicht niet meer worden uitgesloten, zeggen defensie-experts. Nederland heeft formeel nog steeds de dienstplicht, maar sinds 1997 hoeven jongeren zich niet meer te melden.

Op dit moment werken zo’n 75.000 mensen voor defensie. Naast beroepsmilitairen en niet-militair personeel heeft Nederland nog een kleine 8000 reservisten. Zij hebben ooit gediend en zijn oproepbaar als dat nodig is. Een deel van hen kan militaire taken uitvoeren in Nederland als bijvoorbeeld veel beroepsmilitairen naar het buitenland moeten. De rest is voor civiele functies.

Om militairen te werven kijkt de staatssecretaris naar Zweden. Daar zijn 17-jarigen verplicht een uitgebreide enquête in te vullen over hun vaardigheden, motivatie en affiniteit met defensie.

Een deel wordt persoonlijk benaderd voor een fysieke en mentale test. Deelname is vrijwillig, en dat levert veel gemotiveerde jongeren op voor de krijgsmacht. Als er toch nog tekorten zijn, worden andere jongeren alsnog opgeroepen. Dat is dan niet meer vrijwillig: in 2017 voerde Zweden hiervoor opnieuw de opkomstplicht in.

Dit jaar doen 110.000 Zweedse jongeren geboren in 2007 de enquête. Voor de testdag worden er 30.000 opgeroepen, van wie er 8500 worden uitgekozen. Ter vergelijking: in Nederland werden in 2007 ruim 180.000 kinderen geboren. Als het model hier aanslaat, levert dat dus veel nieuwe mensen voor de krijgsmacht op.

De NAVO eist dat Nederland militaire reservisten als bataljon kan inzetten. Er zijn nu drie bataljons met reservisten in het zuiden, midden en noorden van het land. Die worden bijvoorbeeld ingezet voor bewaking en beveiliging van belangrijke infrastructuur zoals havens en luchthavens.

Nu is daar ruimte voor zo’n 3000 mensen per bataljon, maar deze zijn niet volledig gevuld. Oud-commandant der landstrijdkrachten Mart de Kruif gaat ervan uit dat die bataljons groeien, maar waarschuwt dat dit niet te snel moet gaan: “Het is een balanceeract. Je kunt wel meer willen, maar de organisatie moet het wel aankunnen.”

Die reservisten moeten wel eerst minimaal een jaar hebben gediend. Aangezien sinds 1997 dienstplichtigen niet meer worden opgeroepen, is de vraag hoe het kabinet aan al die soldaten en matrozen wil komen.

Staatssecretaris Tuinman sluit onorthodoxe maatregelen niet uit, maar hij denkt nog niet aan een volledige dienstplicht, zei hij eerder tegen de Volkskrant: “Dienstplichtsoldaten heb ik niet nodig. Wellicht als de escalatie in de wereld nog een fase verder gaat, maar vooralsnog niet.”

Ook bij het Zweedse model laat de staatssecretaris de verplichtende onderdelen in eerste instantie achterwege, verwachten de experts. Het invullen van de enquête blijft waarschijnlijk een eigen keuze en als er te weinig vrijwilligers zijn, wordt er nog niet verplicht opgeroepen.

Zonder enige verplichting wordt het echter heel lastig om snel tot een groot aantal reservisten en beroepsmilitairen te komen, zegt Dick Zandee, defensie-expert van Clingendael: “De ambitie is goed, maar er moet er wel een plan zijn. Als je zo wilt opschroeven, moet je iets verplichten.”

Daarom wordt de opkomstplicht op termijn wel degelijk een serieuze optie, zegt Jean Debie van de Vakbond voor Burger en Militair defensiepersoneel. Volgens de vakbond zal die geleidelijk worden ingevoerd als blijkt dat er onvoldoende geworven wordt op basis van vrijwilligheid.

Oud-commandant Mart de Kruif wil het eerst afwachten: “Kijk nou maar eerst of dit werkt. Een opkomstplicht is nu toch niet realistisch gezien het beperkte aantal opleiders, plekken en beschikbaar materieel.” Defensie zelf erkent dat er een tekort is aan docenten en kazernes.

Ook zonder dwang denkt de oud-commandant dat het aantal reservisten wel degelijk snel kan groeien. “Ten opzichte van de Koude Oorlog zitten er nu ook meisjes bij. Daarbij is reservist zijn aantrekkelijk omdat de reistijden in Nederland beperkt zijn. Dat maakt oefeningen minder belastend.”