Netanyahu loodst zwaar omstreden wet door Israëlisch parlement

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Na ruim twee jaar felle politieke strijd zijn de juridische hervormingen van de regering-Netanyahu aangenomen door de Knesset. De wet geeft de Israëlische regering invloed op de benoeming van rechters en perkt de macht van het hooggerechtshof in. Voorstanders zien het als een historische overwinning, critici noemen het een “juridische coup”.

De oppositie, die wegliep tijdens de stemming, wil de wetswijziging aanvechten. Het deel van de wet waardoor de politiek meer invloed krijgt op de benoeming van rechters wordt pas na de verkiezingen van oktober volgend jaar van kracht. Er zijn vanochtend al verschillende bezwaren ingediend bij het hooggerechtshof.

“Israël heeft geen grondwet en geen Eerste Kamer”, zegt Peter Malcontent, historicus aan de Universiteit Utrecht en Israël-kenner. “Daar zijn dus niet dezelfde checks and balances tegen de macht van de zittende regering zoals wij die in Nederland kennen. Juridisch tegengas door hogere en lagere rechters is in Israël dé manier om een op hol geslagen regering te controleren. Daarom is het zo belangrijk hoe rechters worden benoemd.”

De oppositie verlaat de Knesset tijdens de stemming, terwijl premier Netanyahu en zijn coalitiepartners vieren dat de wet is aangenomen:

De regering mag rechters niet op eigen houtje gaan benoemen. Maar door de nieuwe wet verandert de samenstelling van de benoemingscommissie. Twee van de negen leden van die commissie, die vroeger werden geleverd door de Israëlische orde van advocaten, zullen voortaan worden gekozen door de regeringscoalitie en de oppositie. Die leden zullen ook vetorecht hebben bij het aanstellen van rechters.

“De rechterlijke macht raakt gepolitiseerd”, zegt Malcontent. “Juristen die ambities hebben om hoge rechter te worden, zullen bij al hun besluiten rekening gaan houden met de politieke standpunten in de Knesset. Want ze weten dat als ze later kandidaat zijn voor een benoeming, de politiek er ook een stem in heeft.”

“We hebben geschiedenis geschreven”, zei minister van justitie Levin na de stemming in de Knesset. Een ander rechts Knesset-lid zei dat de wet “de macht om te beslissen weer aan de burger teruggeeft”.

Toch zijn de hervormingen zeer omstreden. Vanaf het moment dat de plannen bekend werden gemaakt, begin 2023, ontstond breed maatschappelijk verzet. Maandenlang gingen honderdduizenden demonstranten de straat op in Tel Aviv en andere steden. In maart riepen de vakbonden een algemene staking uit, waarbij zelfs de ziekenhuizen dichtgingen.

Na de terreuraanslagen van Hamas op 7 oktober 2023 werden de wetsvoorstellen in de ijskast gezet. Het verzet ertegen werd overschaduwd door de Gaza-oorlog en de grote zorgen om de door Hamas vastgehouden gijzelaars.

In november vorig jaar kondigde het kabinet aan het wetsvoorstel toch door te voeren. De progressieve krant Haaretz schreef dat de wet “vooral door het hooggerechtshof en de burger zal worden gevoeld”. Dat komt volgens de krant doordat er momenteel een aantal gevoelige zaken door het hof worden behandeld.

Een van die zaken is het beroep tegen het ontslag door Netanyahu van inlichtingenchef Ronen Bar. Een andere zaak gaat over de herbenoeming van de extreemrechtse minister van nationale veiligheid Ben Gvir. Die stapte uit de regering toen het kabinet akkoord ging met het bestand in Gaza. Toen hij deze maand weer toetrad tot de coalitie, maakte de Israëlische procureur-generaal daar bezwaar tegen.

Maar de belangrijkste zaak die het hooggerechtshof binnenkort behandelt gaat over die procureur-generaal zelf, Gali Baharav-Miara. Zij is de aanklager in het corruptieproces tegen premier Netanyahu. Haar voorgenomen ontslag door Netanyahu wordt breed gezien als een poging om de strafzaak tegen hem te frustreren.

Historicus Malcontent ziet Israël opschuiven in dezelfde richting als de Verenigde Staten. “Het land beweegt langzamerhand naar een systeem waarbij rechters worden benoemd door de uitvoerende macht, zoals dat in Amerika gebeurt. Alleen, in Amerika heb je ook een grondwet en een senaat die de regering tegengas kunnen geven. In Israël niet.”

Het verzet tegen de juridische hervormingen gaat weer aanzwellen, verwacht hij. “Zelfs een nette krant als The Times of Israel schrijft dat deze wet de afbraak van de democratie betekent. Er komen namelijk meer hervormingen aan. Er ligt nog een wetsvoorstel om de macht van het hooggerechtshof om wetten af te keuren te beperken. Zo raakt de democratie uit balans”.