Nieuwe rechtszaak over Ter Apel dreigt, vijf vragen over de overvolle opvanglocatie

• Brian van der Bol

  redacteur Binnenland

Eén of twee asielzoekers uit Ter Apel onderbrengen bij alle andere opvanglocaties in het land. Op die manier wil het kabinet onder de afgesproken bovengrens van 2000 mensen in het Groningse aanmeldcentrum komen, in de hoop daarmee een nieuwe rechtszaak van de gemeente Westerwolde af te wenden. Vijf vragen over de overvolle asielopvang in Ter Apel.

De korte uitleg: er komen meer asielzoekers binnen dan er weggaan. In Ter Apel zit het aanmeldcentrum van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Iedereen die in Nederland asiel aanvraagt moet zich melden in het Groningse azc. Elke asielzoeker die zich meldt bij een politiebureau in Nederland krijgt een trein- en buskaartje naar Ter Apel.

Mensen zouden eigenlijk snel moeten doorstromen naar andere locaties in het land, maar dat gebeurt onvoldoende omdat er te weinig opvangplekken zijn. “Bovendien wachten meer dan 18.000 statushouders langer dan de afgesproken termijn van veertien weken op een woning”, zegt een woordvoerder van het COA. “Dit komt door de woningnood.”

De opvangcrisis was zelden zo zichtbaar als tijdens de zomer van 2022. Vanwege de enorme drukte in het aanmeldcentrum moesten honderden mensen noodgedwongen buiten de nacht doorbrengen, op stoelen of op het grasveld voor het azc. Ook was er geen drinkwater en waren er te weinig douches en toiletten beschikbaar.

Zulke situaties zijn nu niet aan de orde, zegt een COA-woordvoerder, omdat Ter Apel een capaciteit van 2370 bedden heeft. “Daardoor hebben we de laatste maanden kunnen voorkomen dat er mensen in het gras moeten slapen.”

Ook de hulp van gemeenten in de regio “heeft enorm geholpen”, aldus het COA. Zo biedt momenteel de gemeente Pekela in de nacht plek aan circa 200 asielzoekers voor wie in de opvang geen bed is.

De Inspectie Justitie en Veiligheid heeft meermaals gewaarschuwd voor de gevaarlijke en onleefbare situatie in het Groningse azc. Asielzoekers en medewerkers van het COA lopen een “onacceptabel risico om slachtoffer te worden van geweldsincidenten”. Zo zijn er geregeld vechtpartijen en steekincidenten en is er een toename van het aantal in beslag genomen wapens. De inspectie noemt de veiligheidssituatie “zeer ernstig”.

Ook in het dorp Ter Apel zelf lopen de spanningen soms behoorlijk op. Afgelopen juni schoot een politieagent in de plaatselijke HEMA een asielzoeker in zijn been, na een melding van overlast. “Dat er nog geen dodelijke slachtoffers zijn gevallen, is meer geluk dan wijsheid”, zei burgemeester Velema van Westerwolde recent tegen NRC.

Dat ligt eraan hoeveel geduld de gemeente Westerwolde nog heeft. Al bijna een halfjaar verblijven er meer dan de afgesproken 2000 asielzoekers in Ter Apel. Gisteren stond de teller op 2117. Dat zijn er iets minder dan tot voor kort, onder meer doordat er de laatste maanden minder asielzoekers naar Nederland komen.

Het COA zegt een aantal grotere opvanglocaties “in de pijplijn” te hebben. Zo komen er in Zaandam twee grote accommodaties die onderdak moeten gaan bieden aan zo’n 1000 mensen. Daarnaast zullen er op het evenemententerrein van Walibi Holland in Biddinghuizen in het najaar tijdelijk weer zo’n 1250 asielzoekers worden opgevangen.

Bij die plannen kwam gisteren de opdracht van minister Faber van Asiel en Migratie aan het COA om bij alle andere opvanglocaties een of twee asielzoekers uit Ter Apel onder te brengen. Onduidelijk is nog of de gemeenten gehoor geven aan de oproep. Het is ook de vraag of alle vooruitzichten voor de gemeente voldoende zijn.

De verwachtingen daarover zijn minimaal, ook bij de gemeente. Bij de vorige rechtszaak over deze kwestie werd het COA veroordeeld tot het betalen van een dwangsom van 15.000 euro voor elke dag dat er meer dan 2000 asielzoekers in Ter Apel verbleven. Uiteindelijk liepen de boetes op tot het maximum van 1,5 miljoen euro.

Dat is geen onwil, benadrukt het COA. “Wij zetten al lange tijd alles op alles om nieuwe locaties te realiseren. Daarvoor hebben we wel de hulp van gemeenten nodig.”

Ook Westerwolde zou liever geen nieuwe rechtszaak zien. Burgemeester Velema zegt tegen NRC dat het de gemeente niet om het geld te doen is. “We hebben 1,5 miljoen ontvangen van het COA. Ik zou liever 1,5 miljoen betalen zodat het weer veilig is.”