Nieuwe zedenwet gaat in: ‘Bewijs vinden blijft vaak moeilijk’

• Remco Andringa

  redacteur Politie en Justitie

• Sophie Feenstra

  redacteur Binnenland

Wie bewust negeert dat de ander eigenlijk geen seks wil, kan voortaan worden vervolgd voor verkrachting. Het is het meest besproken onderdeel uit de Wet Seksuele Misdrijven die morgen van kracht wordt.

Vrouwen (en soms ook mannen) die niet direct zijn gedwongen tot seks, maar bijvoorbeeld geen ‘nee’ durfden te zeggen of verstijfden, konden tot nu toe geen aangifte doen. Dat verandert met de nieuwe wet. Ook zonder dreiging of geweld kan voortaan sprake zijn van aanranding of verkrachting.

Letterlijke toestemming voor seks hoeft er niet te zijn, zegt Lidewijde van Lier, zedenexpert bij de politie. “Maar je moet wel opletten of er signalen zijn dat de ander niet wil, en dit bij twijfel checken.”

Veel slachtoffers ‘bevriezen’ als ze te maken krijgen met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Daarom is het ook strafbaar gemaakt om non-verbale signalen of een passieve houding te negeren, zoals wegdraaien of niet bewegen.

Extra opletten geldt al helemaal bij ongelijkwaardige situaties. “Zoals een baas die seksueel contact heeft met een medewerker. Dan rust er een extra verantwoordelijkheid op je.”

De politie verwacht dat de nieuwe wet leidt tot meer meldingen en aangiften van slachtoffers. Maar om teleurstelling te voorkomen, waarschuwt de politie dat het lang niet altijd zal lukken om genoeg bewijs te vinden.

Zoals in alle zedenzaken is alleen de verklaring van een slachtoffer niet voldoende. Er moet ook ondersteunend bewijs zijn, zoals getuigenverklaringen of chatberichten waaruit blijkt dat er inderdaad sprake is van onvrijwillige seks.

“Je moet eerst aantonen dat het slachtoffer niet wilde, en de ander dat wist of had moeten weten”, zegt zedenexpert Van Lier. De volgende stap is bewijzen dat de verdachte de seks toch bewust heeft doorgezet. “Dat zal in de praktijk moeilijk zijn. Aantonen wat er omging in iemands hoofd, is nu eenmaal erg lastig.”

Belangrijker dan de juridische kant is volgens de politie in Nederland de gedachte achter de wet: dat seks tegen iemands wil in geen enkel geval acceptabel is. Net als veel deskundigen hoopt de politie vooral op een gedragsverandering en dat het gesprek over elkaars grenzen normaler wordt.

Rutgers, het expertisecentrum voor seksualiteit, vindt dat daar nog veel meer aandacht aan moet worden besteed, bijvoorbeeld op school. “Eigenlijk zou het de gewoonste zaak van de wereld moeten zijn dat je van elkaar weet of je seks wil of niet”, zegt Willy van Berlo van Rutgers. “Maar het spreekt nog steeds niet voor zich.”

De organisatie is inmiddels een campagne gestart om jongeren hiervan bewust te maken. Uit onderzoek van Rutgers blijkt overigens dat de meeste jongeren tussen de 18 en 25 jaar wel degelijk checken of hun partner seks wil.

Voor de politie is het afwachten in hoeverre de nieuwe wet ook echt leidt tot extra zaken en dus druk op de zedenrecherche. Die kampte jarenlang met forse achterstanden, terwijl onthullingen over seksueel grensoverschrijdend gedrag bij The Voice Of Holland alleen maar tot meer meldingen leidden.

Toch is het gelukt de achterstanden deels weg te werken, zegt Van Lier van de politie. Er zijn onder meer honderd extra zedenrechercheurs opgeleid. Op dit moment hebben de teams 2800 zaken in behandeling, waarvan ruim 700 ouder zijn dan een half jaar.

Volgens haar is de politie goed voorbereid, onder meer door agenten te trainen hoe ze om moeten gaan met meldingen over seksueel misbruik. “Maar het blijft permanent druk, dus wat de nieuwe wetgeving gaat brengen is echt wel spannend.”