Noorwegen wil leeftijdsgrens voor sociale media, maar werkt dat wel?

• Emma Brink

  redacteur Online

Een minimumleeftijd van 15 jaar om te scrollen door TikTok of Instagram, dat wil de Noorse regering. Ook de Australische premier zegt dat in zijn land technologie wordt getest waarmee sociale media kunnen worden verboden tot een bepaalde leeftijd. Is het handhaven van zo’n grens realistisch? En heeft het zin?

Volgens de socialemediaplatforms zelf is er al een leeftijdsgrens, die ook geldt in Nederland. Kinderen mogen pas op Instagram en TikTok als ze 13 jaar zijn. Maar de platforms controleren deze leeftijdsgrens nauwelijks.

“Als je platform niet geschikt is voor kinderen onder de 13 jaar, moet je wel zeker weten dat ze er ook niet zitten”, zegt hoogleraar recht en digitale technologie Simone van der Hof.

Volgens Justine Pardoen van adviesorganisatie Bureau Jeugd en Media hebben overheden lang te weinig druk gezet op socialemediabedrijven, waardoor die niet zich genoodzaakt voelden om te investeren in systemen die de leeftijdsgrens controleren. “Daardoor is alle verantwoordelijkheid bij de gebruiker komen te liggen.”

In Noorwegen willen ze dus een minimumleeftijd van 15 jaar. Dat is weliswaar hoger dan 13, maar premier Støre zegt dat de maatregel gepaard zal gaan met strenge controles. “Kinderen moeten beschermd worden tegen de schadelijke inhoud op sociale media”, zegt hij tegen de Noorse krant VG. “Het zijn grote techgiganten die het opnemen tegen de hersenen van kleine kinderen. We weten dat dit een zware strijd is, maar ook een strijd waar de politiek nodig is.”

Volgens Pardoen heeft zo’n maatregel echter “geen enkele zin” als er geen duidelijk systeem komt om de leeftijd te controleren. De Noorse premier stelt dat de grens ook een signaal moet afgeven.

Australië kijkt naar een wet voor leeftijdsverificatie op sociale media, waardoor hoge boetes kunnen worden opgelegd aan bedrijven als er niet wordt gehandhaafd.

De Amerikaanse sociaal psycholoog Jonathan Haidt pleit al langer voor het handhaven van een leeftijdsgrens voor sociale media voor jongeren. Zo zei hij eerder tegen de Volkskrant dat grote techbedrijven honderden psychologen in dienst hebben om de apps verslavend te maken.

“Ze hebben de gokindustrie direct gekopieerd. Denk bijvoorbeeld aan naar beneden scrollen om de tijdlijn te vernieuwen bij Instagram en TikTok. Dan stuitert-ie omhoog. Dat komt van fruitautomaten”, legde Haidt uit.

Pardoen is niet voor een verbod vanaf een bepaalde leeftijd. Ze stelt dat kinderen ook het recht hebben op toegang tot informatie en vindt dat sociale media niet enkel schadelijk zijn. “Wel weten we dat veel schermtijd slecht is.”

Daarbij doelt ze op de tijd die telefoongebruik in beslag neemt. “Uren die niet worden besteed aan iets anders, zoals fundamentele ontwikkelingstaken als bewegen en buiten zijn. Die lichamelijke ontwikkeling lijkt bij jonge kinderen al verstoord”, zegt Pardoen. Ook Haidt stelt dat een smartphone tijd wegsnoept van slaap, lezen, hobby’s en vrienden.

Dat de mentale gezondheid onder jongeren slechter is, komt volgens Pardoen niet alleen door sociale media. “Er zijn ook heel veel andere oorzaken.” Al stelt ze dat vooral Instagram een negatieve invloed heeft op het zelfbeeld van meisjes. “Er is daar zo veel aandacht voor het perfecte plaatje, het perfecte lichaam.”

In plaats van verbieden pleit Pardoen voor een kijkwijzer voor sociale media. “Je kan niet alle platforms over een kam scheren.” Ze zegt dat ze zou adviseren geen TikTok te gebruiken onder de 13 jaar, maar dat WhatsApp bijvoorbeeld minder problemen oplevert.

Met zo’n kijkwijzer zouden ouders stapsgewijs hun kinderen kunnen introduceren in sociale media, “zodat je niet alles in een keer openzet.”

Dat Instagram vorige maand een nieuwe functie voor tieners heeft aangekondigd is volgens Pardoen niet voor niets. “Ze reageren op een roep uit de samenleving.” Daarbij heeft ook de Europese Commissie zorgen geuit.

Met de teen-functie worden accounts tot de leeftijd van 18 automatisch op privé gezet en krijgen ze ’s avonds na tienen geen meldingen meer van notificaties. “Maar dan moet je als platform wel de leeftijdsverificatie op orde hebben”, zegt hoogleraar Van der Hof.

Daarnaast is er een parental supervision-functie ingebouwd. Met die functie kunnen ouders voor hun kind een tijdslimiet instellen om het platform te gebruiken. Ook kunnen ze zien naar welke accounts hun kinderen berichten hebben gestuurd in de afgelopen zeven dagen.

Ook over die functie is Van der Hof niet erg te spreken. “De verantwoordelijkheid wordt nu erg bij de ouders gelegd, terwijl Instagram een zorgplicht heeft om het platform veilig te houden voor kinderen. Daarbij raakt het aan de privacy van kinderen.”