Nu verkiezingen, morgen nieuwe regering: de 24 uur van een Britse machtswisseling

• 

  Fleur Launspach

  correspondent VK en Ierland

• 

  Arjen van der Horst

  correspondent Verenigd Koninkrijk

De Britten gaan vandaag naar de stembus om een nieuw Lagerhuis te kiezen. Tenzij de opiniepeilingen er gigantisch naast zitten, neemt oppositiepartij Labour met een flinke meerderheid de macht over van de Conservatieven. Zo’n machtsovername gaat in het Verenigd Koninkrijk heel anders dan in Nederland. Het gaat vooral veel sneller: er rollen razendsnel koppen en de verhuiswagens staan vrijwel meteen voor de deur. Wat kunnen we de komende 24 uur verwachten?

Als zich na het sluiten van de stembussen een duidelijke overwinning aftekent voor Labour, wordt partijleider Keir Starmer morgen al beëdigd als premier. De huidige Conservatieve premier Rishi Sunak maakt in dat geval waarschijnlijk al in de vroege vrijdagochtend zijn afscheid bekend. Op Buckingham Palace biedt hij vervolgens zijn ontslag aan bij de koning.

Dan is het de beurt aan Labour-leider Starmer voor zijn audiëntie met koning Charles. De vorst zal Starmer vragen een nieuwe regering te vormen. Starmer houdt vervolgens een toespraak voor de beroemde deur van de ambtswoning in Downing Street 10. Daarna gaat hij meteen aan de slag.

Zijn eerste taak is het vormen van een kabinet, en ook dat gaat met de snelheid van het licht. Oppositiepartijen hebben namelijk al een schaduwkabinet waarin schaduwministers posten bekleden om de ministers van de tegenpartij te controleren op hun dossier. Als de oppositie de macht overneemt, is het grootste deel van de ministers dus al bekend. Binnen 24 uur zal het belangrijkste deel van de ministersploeg klaar staan.

De overdracht van de macht verloopt weliswaar volgens een bepaald stramien, maar is niet één op één gelijk aan eerdere gevallen. De huidige Lagerhuisverkiezingen kunnen we misschien wel het beste vergelijken met die van 1997, toen de Conservatieve premier John Major plaats maakte voor Tony Blair na een monsteroverwinning van Labour.

Toen ging de wisseling van de wacht meedogenloos snel. Aan de hele verhuisoperatie gingen weken van vakkundige planning vooraf. Major eiste dat op de dag van de verkiezingen geen verhuiswagens te zien zouden zijn in de buurt van de ambtswoning. Hij wilde niet de indruk wekken dat hij op verkiezingsdag al de handdoek in de ring had gegooid. Een lichte paniek maakte zich meester van Downing Street toen per abuis toch een verhuiswagen verscheen.

Net als nu waren de verkiezingen op een donderdag. ’s Nachts werd snel duidelijk dat Blair de grootste zege uit de geschiedenis van Labour zou halen. In de vroege vrijdagochtend verschenen de eerste verhuiswagens bij de ambtswoning. Terwijl aan de voorkant John Major zijn afscheidstoespraak hield, verwijderden verhuizers aan de achterkant in razend tempo de inboedel van de vertrekkende premier.

Later bleek uit vrijgegeven geheime overheidstukken dat zijn echtgenote Norma Major al had voorgesorteerd op een nederlaag van haar man. Ze had in de weken voor de verkiezingen haar garderobe al stilletjes verhuisd, zonder dat iemand het had gemerkt.

De Britten zijn dus gewend aan een razendsnelle overgang van de macht, maar in 2010 kregen ze te maken met een zeldzaam fenomeen: een hung parliament. Doorgaans haalt één partij de absolute meerderheid in zetels, maar dat was toen niet het geval. De Conservatieven van David Cameron werden weliswaar de grootste, maar wonnen geen absolute meerderheid.

Het was daardoor niet meteen duidelijk wie in Downing Street als premier zou intrekken. Labour-leider Gordon Brown had de verkiezingen verloren, maar besloot desondanks voorlopig in de premierswoning te blijven. Het verleidde schandaalkrant The Sun tot de hilarische kop Kraker verschanst zich op nummer 10. “Een man, 59 jaar oud, weigert een huis in Downing Street te verlaten”, schreef de krant.

Een coalitie leek de meeste logische optie, maar de Britten hebben daar nauwelijks ervaring mee. Vertwijfeling maakte zich meester van de Britse politiek.

De teneur in de Britse kranten in de dagen na de verkiezingen van 2010 was er dan ook één van verwarring en lichte paniek. “Het land is stuurloos! Dit kan zo niet langer duren!” Britse journalisten belden met lichtelijk geamuseerde Nederlandse collega’s om te vragen hoe het vormen van een coalitie in zijn werk gaat.

Toch werd de regering ook toen nog snel gevormd als je het vergelijkt met de maandenlange coalitiebesprekingen in Nederland. Vier dagen na de verkiezingen van 2010 presenteerden de Conservatieve leider David Cameron en Nick Clegg van de Liberaal Democraten hun coalitie. Een dag later was de ministersploeg nagenoeg compleet.