Omstreden onkruidmiddel glyfosaat veel gebruikt nabij basisscholen

Veel boeren blijven gebruikmaken van het omstreden onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat. Negen op de tien akkerbouwers in Nederland gebruikt het middel. Bij melkveehouders gaat het om de helft. Vaak spuiten ze glyfosaat op steenworp afstand van basisscholen, speelplaatsen en natuurgebieden.

“Als de teler gaat rijden met de spuitmachine, moet alles naar binnen. De huisdieren, de was, wijzelf”, zegt Gitta Visser bij regionale omroep NH. Ze woont in een dijkwoning in de kop van Noord-Holland, naast een boer die zijn grond verpacht aan een bollenkweker. “De ramen en roosters gaan dicht. Na een uur kunnen we weer naar buiten.”

Glyfosaat staat al jaren ter discussie. Het onkruidbestrijdingsmiddel doet precies wat het belooft, maar schaadt de biodiversiteit en de bodem- en waterkwaliteit. Ook wordt het in verband gebracht met een verhoogd risico op kanker en de ziekte van Parkinson. Kinderen zijn extra kwetsbaar bij blootstelling aan pesticiden, stelt VN-kinderrechtenorganisatie Unicef.

Glyfosaat is niet verboden in Nederland. Eind vorig jaar besloot de Europese Commissie dat boeren het middel ook de komende tien jaar mogen gebruiken. Toch komt een verbod komende woensdag naar verwachting wel ter sprake tijdens een Kamerdebat.

Onderzoeksjournalisten van Follow the Money en een aantal regionale omroepen en kranten hebben op basis van satellietbeelden in kaart gebracht waar boeren glyfosaat gebruiken. Door de opvallende gele kleur die glyfosaat achterlaat, zijn de bespoten akkers vanuit de ruimte goed te zien.

De journalisten gebruikten satellietbeelden van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA om die gele akkers in beeld te brengen. De beelden dateren uit het relatief onbewolkte voorjaar van 2020, maar zijn volgens de onderzoekers ruim vier jaar later nog steeds actueel.

In totaal ging het in Nederland om 42.200 hectare aan akkers die worden bespoten met glyfosaat. Meer dan 4 miljoen Nederlanders wonen binnen een kilometer van een bespoten akker; ongeveer 670.000 mensen zelfs binnen 250 meter. Dat is geen willekeurige afstand: als glyfosaat uit de spuit komt, daalt het grotendeels binnen 250 meter neer.

In Nederland liggen 176 basisscholen binnen een straal van 250 meter van een plek waar glyfosaat wordt gebruikt, meldt Follow the Money. Het wordt ook gebruikt in 108 grondwaterbeschermingsgebieden en in de buurt van 96 beschermde Natura 2000-gebieden.

Wie inzoomt, ziet dat bijna de helft van de Drenten binnen een kilometer van een akker woont die bespoten is met glyfosaat, schrijft RTV Drenthe. Het spul wordt in Drenthe op bijna duizend percelen gespoten. Het gaat om een gebied van in totaal 47 vierkante kilometer – oftewel 6800 voetbalvelden.

“Zorgen over glyfosaat zijn er zeker, maar dat geldt ook voor vele andere soorten bestrijdingsmiddelen die in onze provincie worden gebruikt”, reageert Judith van de Berg van de Natuur en Milieufederatie Drenthe. “We vinden ook dat er een andere manier bestaat om onkruid te bestrijden, zoals mechanisch.”

Maar voor veel boeren is dat te omslachtig, of het werkt niet. “Als ik geen bestrijdingsmiddelen gebruik, worden mijn gewassen ziek”, zegt een Noord-Hollandse verpachtende boer, tevens de buurman van Visser, die anoniem wil blijven. “Dit middel is uitgebreid getest en toegestaan. Ook werkt de machine een stuk beter dan vroeger, de armen spuiten veel dichter op de grond.”

Maar Visser is er niet gerust op en pleit net als veel andere mensen die naast een akker wonen voor spuitvrije zones. Die moeten fungeren als een soort buffers tussen woningen en landbouwgrond waar bestrijdingsmiddelen worden gebruikt.

Gemeenten zouden bij nieuwbouw kunnen beginnen met kleine spuitvrije zones, stelt docent milieurecht Lolke Braaksma van de Rijksuniversiteit Groningen. “Als vuistregel geldt dat gemeenteraden een afstand van 50 meter aanhouden tussen de woning en een weiland waar bestrijdingsmiddelen worden gebruikt.”

Bij bestaande bouw, zoals die van Gitta Visser, wordt het complexer, zegt Braaksma. “Je hebt dan te maken met bestaande rechten om bestrijdingsmiddelen te gebruiken. Ingrijpen in die rechten ligt juridisch iets ingewikkelder.”

“Maar”, vervolgt Braaksma, “gemeenteraden hebben ook de verantwoordelijkheid om een gezonde woon- en leefomgeving voor omwonenden te garanderen. Zij kunnen in die situatie een spuitzone afdwingen, maar moeten dat dan goed kunnen onderbouwen en rekening houden met verzet en claims van bedrijven.”

In de praktijk komt het voor buren van telers vaak neer op het zoeken naar andere oplossingen. Elders, in de Noordkop van Noord-Holland, pacht een inwoonster een stuk grasland van haar buurman voor 2000 euro per jaar. Dat dient nu als bufferzone tussen haar biologische tuin en zijn bloembollenveld.

Boerenorganisatie LTO Nederland wil dat de “wetenschap leidend” is bij beslissingen over het gebruik van glyfosaat. “Wanneer middelen gebaseerd op de meest actuele stand van de wetenschap als veilig beoordeeld worden, moeten deze ook in de Nederlandse landbouwpraktijk ingezet kunnen worden”, stelt de organisatie in een reactie.

“Tegelijkertijd maken ook wij ons zorgen over signalen dat (een mix van) gewasbeschermingsmiddelen mogelijk het risico op neurologische aandoeningen kan vergroten. Daarom wil ook LTO dat hier zorgvuldig onderzoek naar wordt uitgevoerd.”

Landbouw zonder glyfosaat kán wel, zegt hoogleraar Violette Geissen van de Wageningen Universiteit. Biologische akkerbouwers bijvoorbeeld gebruiken geen chemische bestrijdingsmiddelen en dus ook geen glysofaat. Maar zij hebben over het algemeen een lagere opbrengst per hectare, zegt ze tegen Follow the Money.

“Zolang de huidige vorm van intensieve landbouw blijft bestaan, hoef je niet de illusie te hebben dat je natuurgebieden of kinderen kunt beschermen”, aldus Geissen. “Daar is Nederland simpelweg te klein voor.”