Onderdeel van Vikingzwaard gevonden in Friesland: ‘Uniek voor Nederland’

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Bij het Friese Witmarsum is een onderdeel van een middeleeuws Vikingzwaard gevonden. Het Fries Museum in Leeuwarden spreekt van een unieke vondst: nooit werd zo’n onderdeel in Nederland aangetroffen. Wereldwijd is er maar één soortgelijk fragment bekend, dat minder intact is gebleven.

Het gaat om een koperen pommelkap, het uiteinde van het gevest van een zwaard. Het is versierd met dierkoppen als wilde zwijnen en moet in het verleden verguld zijn geweest. Het stamt uit de 10e eeuw.

“Het is echt een prachtig voorwerp”, zegt conservator Diana Spiekhout van het Fries Museum. “Als je dit aan iemands schede had zien hangen dacht je echt: wauw, wat een pronkstuk.”

Het voorwerp werd begin mei door Sander Visser met een metaaldetector gevonden in een akker bij het Friese dorp, op 20 centimeter diepte. Hij en een vriend stonden op het punt naar huis te gaan, na een dag speuren die wat kleinigheden als een 16e-eeuws muntje, een knoop en een loodje had opgeleverd.

“En toen kwam pats-boem een flinke toon binnen”, herinnert hij zich het moment dat zijn metaaldetector een signaal oppikte. “Maar je weet het nooit, 95 van de 100 keer is het troep. Zo’n signaal heb je ook weleens bij treklipjes onder de grond.”

Dit keer had hij echter snel door iets bijzonders in handen te hebben. “Ik wist dat dit geen bonk metaal was, de vorm met de dierenkoppen was goed zichtbaar. Ik zag dat het een zwaardpommel was, alleen wist ik toen nog niet dat het eentje uit de Vikingperiode was.”

Hij begon te bevroeden hoe uniek zijn vondst was toen hij met andere liefhebbers foto’s deelde van zijn opgraving. “Een vriend ging helemaal uit zijn plaat. Hij zei: ‘Je gaat hem niet zelf schoonmaken, je moet naar een specialist toe’. Die is twee dagen met de microscoop bezig geweest om hem op de juiste manier te conserveren.”

Ook zwaardexpert Spiekhout was enthousiast toen de beelden haar bereikten. Zij is al een tijdje bezig met een inventarisatie van zwaarden uit het middeleeuwse Frisia, dat bestond uit het Nederlandse kustgebied, de omgeving rond Utrecht en de Oost-Friese kust van Duitsland.

“Het is voor Nederland echt een superzeldzaam voorwerp. Dit kom je maar een keer in de zoveel tijd tegen”, reageert ze. “We hopen altijd op dit soort vondsten.”

“Ik zie dit stuk echt als een belangrijke schakel tussen de Friese wereld en die van de Vikingen”, zegt Spiekhout. “We kunnen nu onderzoek doen en mooi het verhaal vertellen van de Vikingen, maar ook over het gebruik van wapens in Noordwest-Europa.”

De specifieke versieringen wijzen er bijvoorbeeld volgens Spiekhout op dat zwaarden indertijd menselijke eigenschappen werden toegedicht, zoals Excalibur van koning Arthur of de familiewapens uit Game of Thrones.

“Ze hadden een grote symbolische waarde en zullen ook duurder zijn geweest, zeker als hij zijn status had bewezen in gevechten. Het waren belangrijke voorwerpen die doorgegeven werden, als erfstuk of als geschenk tussen twee leiders bijvoorbeeld.”

Blijft de vraag waar de rest van dit zwaard is gebleven. Ligt het nog in de Friese grond verborgen, of is de pommel er duizend jaar geleden al afgehaald? Het blijft speculeren, zegt Spiekhout.

“Dit stuk is bewust van het zwaard gehaald, hij is zeg maar gescalpeerd. Iemand kan hem hebben vermaakt, maar misschien is hij ook wel veroverd, dat is ook een spannend idee. Er zijn verschillende scenario’s mogelijk.”

Plannen voor verder archeologisch onderzoek zijn er nog niet, maar Visser wil nog eens verder gaan speuren. “Er kan nog iets in de bodem zitten. We hebben met de boer afgesproken dat wij als enige mogen zoeken.”

De vondst opende ook voor Visser een nieuwe wereld. “Vikingvondsten zijn zo zeldzaam in Nederland dat ik er niet zo mee bezig was. Ik ben me er nu pas in gaan verdiepen. Afgelopen tijd heb ik allemaal Vikingseries en -films gezien en dan vooral gelet op de zwaarden en hun versierselen.”

Toch had hij er geen moeite mee om afstand te doen van zijn schat. Hij krijgt een bronzen replica en is trots dat zijn pommel straks te zien is in het Rijksmuseum van Oudheden en daarna naar het Fries Museum gaat.

“Het is leuk voor mijn vitrine, maar het is veel mooier als hij tentoongesteld wordt voor het publiek. Dat streelt me enorm.”