Onduidelijk hoe succesvolle lobby tegen innameplicht statiegeld verliep

• Charlotte Klein

  redacteur Economie

Tientallen milieuorganisaties, brancheclubs en heel veel gemeenten waren voorstander, maar toch kwam het niet in de Statiegeldwet: een innameplicht voor verkopers van flesjes en blikjes. Hoe de partijen die tegen waren dat voor elkaar kregen blijft een raadsel: zij ontbreken bijna volledig in de stukken die de NOS opvroeg over de statiegeldlobby.

Een innameplicht houdt in dat consumenten flesjes en blikjes kunnen inleveren daar waar ze die kopen. Voorstanders waarschuwden dat als dat niet verplicht zou worden, het statiegeldsysteem minder goed zou werken. Zo wordt de consument de dupe omdat mensen met lege verpakkingen moeten blijven rondlopen. Bovendien, zeggen critici, leidt het tot overlast op straat door opengebroken vuilnisbakken en het niet halen van inzamelnormen.

Hoe tegenstanders het ministerie wisten te overtuigen de verplichting uit de wet te houden, ontbreekt grotendeels in de stukken die werden vrijgegeven na een WOO-verzoek (Wet open overheid) dat de NOS vorig jaar februari indiende bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Zij zullen op andere manieren hun stem hebben laten horen, maar hoe blijft vanwege dei ontbrekende documentatie onduidelijk.

Het ministerie laat weten (zie de uitgebreide reactie onderaan dit artikel) dat bij de totstandkoming van de wet niet alleen wordt gekeken naar de inbreng van belanghebbenden, maar ook naar de politieke meerderheid. Die was er toentertijd niet.

Als een wetsvoorstel af is, mag iedereen daarop reageren. Dat is gebruikelijk voordat de definitieve wet naar de Kamer gaat. Op dat statiegeldwetsvoorstel kwamen bijna alleen maar reacties van voorstanders van een plicht.

De grote afwezigen waren bijna alle verkopers van blikjes en drankjes: zij hebben niet schriftelijk gereageerd. Afgelopen zomer bleek uit een rondgang van de NOS dat grootverkopers als pretparken, bioscopen, de NS en ketens als Action, Praxis en Gamma niets zien in een verplichting. Supermarkten en producenten – verzameld in Verpact – schreven in hun reactie op de wet niets over een mogelijke verplichting, maar gingen alleen in op de termijn van invoering (te vroeg) en inzamelingsnorm (te strikt).

Aannemelijk is dat tegenstanders op andere manieren hun standpunt aan toenmalig staatssecretaris Van Veldhoven lieten weten. Bronnen uit het bedrijfsleven die de NOS heeft gesproken, zeggen dat er in die periode voorafgaand aan het wetsvoorstel inderdaad op verschillende manieren met de overheid is gesproken. “Maar dat is vrij gebruikelijk en het is aan de overheid om dat te documenteren.”

Het ministerie van IenW laat weten dat er “uiteraard meer gecommuniceerd zal zijn, maar niet alle communicatie leidt tot documentatie en niet alle concepten worden in het archiefsysteem geregistreerd. Daarnaast zijn de sms- en WhatsApp-berichten van medewerkers die niet meer werkzaam zijn bij ons niet te achterhalen.”

Deze zomer werd het eerste deel van de documenten uit deze Woo gepubliceerd:

Ondanks politieke onwil kwamen er vanuit de maatschappij velen verzoeken voor het verplichten toen de wet ter inzage lag in 2019. Tientallen gemeenten, bedrijven, brancheorganisaties, lobbyclubs, ngo’s en zelfs buitenlandse organisaties uit onder meer Spanje en Schotland stuurden reacties in op de wetswijziging die tot statiegeld op flesjes (2021) en later blikjes (2023) zou leiden.

“Zonder die verplichtingen kunnen bepaalde verkooppunten weigeren mee te werken. Daarmee loopt de invoering van het statiegeldsysteem gevaar”, waarschuwde de gemeente Son en Breugel. “De innameplicht verdwijnt uit de wet. Dit kan mogelijk leiden tot frustratie voor de invoering van statiegeld”, schreef de gemeente Middelburg.

De gemeente Zaanstad maande: “Supermarkten en grote verkooppunten dienen een wettelijke verplichting te hebben de verpakkingen met statiegeld weer in te nemen.” Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht – gemeenten die het meeste last hebben van opengebroken vuilnisbakken – lieten overigens niet van zich horen in deze wetconsultatie.

Twee verkopende partijen reageerden wel op het wetsvoorstel: de tankstations en de horeca. Belangenvereniging van tankstations Drive (toentertijd BETA) schrijft dat een tankstation “absoluut niet geschikt” is voor verplichte inname. Redenen: te weinig ruimte, medewerkers hebben het al te druk en de vergoeding voor een automaat was te laag.

Bovendien kopen automobilisten volgens Drive drankjes wel bij een tankstation, maar drinken ze die in de auto. Grote tankstations langs rijkswegen zijn wel verplicht gesteld. Uit navraag bij Drive blijkt dat dit nog niet bij elk tankstation langs de snelweg kan: “Tankstationhouders organiseren dat zelf en dat is vaak nog omslachtig”.

Koninklijke Horeca Nederland schreef als reactie op het wetsvoorstel: “De KHN heeft zich de afgelopen tijd ingezet om [geen verplichting] te bereiken en is dan ook blij met dit resultaat.”

Interessant is wel dat KHN een enquête bijvoegt die zij onder leden had uitgezet. Met de stelling ‘Als er een redelijke vergoeding komt voor de inzameling, dan zie ik geen belemmeringen voor statiegeld’, was het merendeel van de horecazaken het zelfs eens. Er leefden bij ondernemers wel zorgen over ruimtegebrek, hygiëne en extra personeelskosten.

Ook de supermarkten waren in 2019 stil over het verplichten tot innemen – met uitzondering van duurzame supermarktketen Ekoplaza, die er juist voor pleit. Dit is opmerkelijk omdat in de supermarkten de grootste inzameling plaatsvindt.

Inmiddels is dat anders. Sinds een paar maanden lijkt het bedrijfsleven om: een plicht – met bijvoorbeeld uitzonderingen voor kleine winkels – is toch beter. “Voortschrijdend inzicht”, zegt Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie-directeur Cees-Jan Adema.

Ook het CBL, de koepelorganisatie van supermarkten, is inmiddels voorstander “om daarmee de druk op de supermarktsector te verlichten”. Verpact pleit er nu ook voor. “Als er niets gebeurt, dan wordt het erg lastig om het innamepercentage te halen.”