Opnieuw houdt VS wapens voor Oekraïne tegen, kan Europa het opvangen?

• Paulus Houthuijs

  redacteur Online

Oekraïne krijgt voorlopig minder munitie en raketten van de VS dan onder de vorige Amerikaanse president Biden was beloofd. “De belangen van Amerika staan voorop”, meldt het Witte Huis over de opschorting van een aantal wapenleveranties. De eigen voorraden zouden te veel geslonken zijn.

Het nieuws is geen grote verrassing. In maart pauzeerde de nieuwe regering-Trump alle Amerikaanse militaire hulp aan Kyiv tijdelijk. Trump heeft als president ook geen nieuw steunpakket voor Oekraïne aangekondigd, zoals hij in verkiezingstijd had beloofd.

Hoeveel de VS ditmaal tegenhoudt is nog onbekend. Het gaat om luchtafweerraketten voor Patriot-systemen, precisiemunitie voor artillerie en raketten die Oekraïne kan afschieten vanaf F-16’s en drones, zeggen anonieme functionarissen tegen nieuwssite Politico.

Met name munitie voor de Patriot-luchtafweersystemen is voor Oekraïne nu van enorm belang. “De oorlog wordt steeds dodelijker voor burgers”, concludeerden VN-mensenrechtenexperts deze week. Het aantal burgerslachtoffers is fors gestegen door Ruslands inzet van drones en raketten in dichtbevolkt gebied. Oekraïne kan er daarvan steeds minder neerhalen.

De afnemende militaire en financiële hulp uit de VS roept de vraag op in hoeverre Europa het gat kan vullen dat de Amerikanen achterlaten. Op financieel vlak lijken Europese landen een eind op weg. Maar op het gebied van wapen- en munitieleveringen ziet het er volgens experts niet rooskleurig uit voor Oekraïne.

In maart en april kondigden Europese landen in ieder geval fors meer steun aan Oekraïne aan dan voorheen. Tot die conclusie kwam het Kiel Institute onlangs. Het in Duitsland gevestigde onderzoeksinstituut houdt bij hoeveel hulp aan Oekraïne is toegezegd.

De eerste maanden van dit jaar namen Europese landen de rol over van de VS:

Cijfers over de periode na april heeft het instituut nog niet. Het is dus nog onduidelijk of Europa structureel in het gat springt dat Washington achterlaat. Een andere kanttekening is dat er een verschil zit tussen toegezegde en geleverde steun, zegt projectleider Taro Nishikawa.

“Wij hebben gesprekken met 43 donateurs voor Oekraïne, maar sommige overheden willen bepaalde informatie niet vrijgeven.” Concrete informatie over de levering van tanks of ander wapentuig houd je in een oorlog liever geheim, geeft hij als voorbeeld. De statistieken geven dus vooral een indicatie van wat er bekend is gemaakt.

Afgaand op de beschikbare data hebben vooral Scandinavische landen fors meer geïnvesteerd in Oekraïne. Ook valt in de tweede grafiek hieronder op dat Nederland de afgelopen jaren een van de grootste militaire donateurs was voor Kyiv:

Naar schatting zou de Europese Unie jaarlijks 82 miljard euro beschikbaar moeten stellen om het financiële gat van de Amerikaanse hulp te vullen. Die berekening maakte Nishikawa in april met zijn collega’s.

“Daarbij gingen we er wel vanuit dat de VS zijn beloftes over eerdere toezeggingen zou uitvoeren. Met wat we nu zien gebeuren zal Europa meer moeten leveren.” De onderzoeker benadrukt daarbij dat nog veel onduidelijk is over de gedeeltelijke opschorting van munitie door Washington.

Op basis van wat onder Biden is toegezegd zou het Oekraïense leger nog enkele maanden vooruit kunnen. Nieuwssite Politico schrijft dat op basis van een Amerikaanse functionaris.

In de nieuwste update van het Kiel Institute is niet specifiek gekeken welke wapens Oekraïne zal krijgen van Europa. Er is een optelsom gemaakt van het geld dat daarvoor beschikbaar is gesteld. “Dat Europa evenveel geld beschikbaar stelt als de VS betekent nog niet dat het de rol van de VS kan vervangen”, zegt Nishikawa.

De productie van Patriot-raketten is bijvoorbeeld nog onmogelijk. Voorlopig wordt munitie voor deze luchtafweersystemen alleen in de VS gemaakt. Eén zo’n raket kost naar verluidt 4 miljoen dollar. Op de NAVO-top in Den Haag zei Trump tegen Zelensky dat hij ze wel mocht kopen. “Ze zijn erg moeilijk te krijgen”, zei de Amerikaanse president, zichzelf profilerend als zakenman.

Voorheen konden NAVO-landen nog makkelijk uit eigen voorraad leveren aan Oekraïne, zegt Oost-Europa-deskundige Bob Deen van Instituut Clingendael. “Maar nu moet het voor de volle marktprijs worden gekocht voor Oekraïne. Zo krijgt Kyiv steeds minder materieel voor meer geld.”

Deen voorziet dat dit problematisch wordt voor het Oekraïense leger, omdat dat nog zwaar leunt op diverse Amerikaanse wapensystemen. Daar komt bij dat Europese landen, om aan de nieuwe uitgavennorm te voldoen, ook miljarden gaan besteden bij defensiebedrijven in de VS. “In principe concurreert Oekraïne met de aankoop van defensiematerieel met NAVO-landen.”

Ondertussen probeert Oekraïne zoveel mogelijk materieel en munitie in eigen land te produceren. Er zijn samenwerkingsprojecten met Europese landen om bijvoorbeeld drones te ontwikkelen. Ook worden er 155-millimeter artilleriepatronen gemaakt, de standaardmunitie voor NAVO-artillerie.

Deen beaamt dat Oekraïne zijn defensie-industrie fors opschaalt. “Daarvan zijn echter alleen de drones nu al op grote schaal operationeel. Tanks en artillerie maken, dat duurt nog lang. Terwijl de VS wegvalt en de Russen ook opschalen.”