Overheden en burgers EU moeten zich beter voorbereiden op noodsituaties

• 

  Kysia Hekster

  Correspondent Europese Unie

De Europese Unie moet zich veel beter voorbereiden op grote risico’s, zoals gevolgen van klimaatverandering en oorlog. En daarvoor moet de mentaliteit van zowel EU-overheden als burgers drastisch op de schop. Dat staat in het rapport Preparing Europe for a more dangerous world, geschreven in opdracht van Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen.

Von der Leyen legde bij de presentatie de link met de vele doden die vielen bij de overstromingen in Spanje gisteren. “Overal in de EU zijn de dramatische gevolgen van klimaatverandering zichtbaar, weersextremen zijn het nieuwe normaal geworden”, zei Von der Leyen. En daarom moet de Unie er beter mee leren omgaan. “Voorbereid zijn op het ergste kan voorkomen dat dit werkelijkheid wordt.”

Volgens het rapport is er nogal wat nodig om dat voor elkaar te krijgen. Op het terrein van defensie moet de EU gezamenlijk stappen zetten en beter voorbereid zijn op hybride aanvallen, zoals hacks van energienetwerken. Ook zou er een EU-breed anti-sabotagenetwerk moeten komen.

Burgers moeten veel beter voorbereid zijn op noodgevallen, bijvoorbeeld door thuis genoeg water, eten en medicijnen te hebben voor minstens 72 uur. En ook de Europese Unie zelf moet voorraden aanleggen, waaronder voorraden van geneesmiddelen en belangrijke grondstoffen.

Het rapport is geschreven door de Finse oud-president Saul Niniistö. Geen toeval; Von der Leyen vroeg hem omdat Finland van alle landen in de EU het best voorbereid is op crises. Niet alleen de overheid, maar ook de Finse inwoners zijn gewend rekening te houden met onverwachte scenario’s.

“Ik wil niet de indruk wekken dat alle Finnen de hele tijd aan oorlog denken”, zegt Axel Hagelstam, directeur planning en analyse bij het agentschap noodvoorziening van het ministerie van Economische Zaken van Finland. “Het zou verschrikkelijk zijn als we ons elke seconde van ons leven zorgen zouden moeten maken over dood en verderf. Maar goed voorbereid zijn, betekent dat je snapt dat het ergste werkelijkheid kan worden, en weet hoe dat eruit zou zien.”

Volgens Hagelstam is het crisisbewustzijn onderdeel van de Finse mentaliteit en is het diepgeworteld in de geschiedenis van het land. Van alle EU-landen heeft Finland de langste grens met Rusland, 1300 kilometer lang. “We hebben tal van conflicten en oorlogen met onze buurman gevoerd. En dus ontwikkelden we een mentaliteit waarbij we weten: we moeten onszelf kunnen redden, want het is niet vanzelfsprekend dat we hulp krijgen van andere landen. Dat weten we uit ervaring.”

Het land schortte daarom ook nooit de dienstplicht op, zoals veel andere EU-landen deden. Finse mannen moeten een tijdje in het leger en Finse vrouwen mogen dat. Volgens Hagelstam speelt dat een cruciale rol. “Al die mensen voelen: ik heb een rol te spelen, ik ben betrokken bij het behoud en de verdediging van de integriteit en onafhankelijkheid van Finland.”

Nadat Rusland Oekraïne binnenviel, verhoogden de EU-landen na decennialange bezuinigingen de defensiebudgetten. Maar goed voorbereid zijn gaat niet alleen over oorlog. Het gaat om het besef dat alles kan gebeuren. “Als je daar al op jonge leeftijd mee begint, neem je dat ook mee op andere vlakken in het leven en de maatschappij”, zegt Hagelstam.

Dat bewustzijn begint al letterlijk vanaf de geboorte. Zo krijgen alle ouders bij de geboorte van hun eerste kind van de Finse overheid een ‘babydoos’, vol spullen die je nodig hebt voor de verzorging van de baby. De Finse doos is anders dan de commerciële Nederlandse ‘blije doos’ die ouders kunnen aanvragen.

“De doos heeft een matrasje op de bodem, zodat de baby in de doos kan slapen als de ouders geen babybedje hebben. Het is een voorbeeld van hoe wij in Finland op een heel concrete manier nadenken over de voorbereiding op verschillende soorten situaties.”

Finse kinderen leren al op de basisschool over het belang van een noodvoorraad thuis. Ze beschouwen het hebben en aanvullen van zo’n voorraad niet als iets bijzonders.

En dat moet voor alle EU-burgers gelden, staat in het rapport dat vanmiddag in Brussel gepresenteerd werd. Of het nou gaat om oorlog, klimaatverandering of welke andere crisis dan ook, je kan er maar beter over nagedacht hebben, stelt Niniistö. Veiligheid is immers het fundament waarop alles gebouwd is, schrijft de Finse oud-president.