Rat spoort ook natuurlijke smokkelwaar op: ‘Mogelijkheden zijn oneindig’

Ze werden al ingezet bij het opsporen van landmijnen, tuberculose en slachtoffers van natuurrampen, en hamsterratten kunnen nu ook worden ingeschakeld voor een andere klus: het speuren naar ivoor, hoorn en tropisch hout. Uit nieuw onderzoek blijkt dat de knaagdieren ook daar goed in zijn.

De gambiahamsterrat is verwant aan ratten en muizen, heeft hamster-achtige dikke wangen en valt vooral op door zijn flinke formaat. Sommige media hebben het over ‘ratten zo groot als katten’. Dian van de Laak, die in Tanzania met de diertjes heeft gewerkt, houdt het op zo’n 30 centimeter, plus de staart. “In ieder geval groter dan een chihuahua.”

Tegelijkertijd zijn de dieren klein genoeg om in nauwe ruimtes te manoeuvreren, weet Van de Laak. “Ze kunnen acht jaar oud worden, zijn relatief goedkoop in onderhoud en ze zijn superintelligent”, vertelt ze in het NOS radio 1 Journaal. Ze kunnen alleen niet zo goed zien, maar ruiken doen ze des te beter.

Sommige van de ratten hebben een heuse heldenstatus verworven, zoals Magawa, die tientallen mijnen en explosieven opspoorde in Cambodja en er een onderscheiding voor kreeg. De ratten zijn bij uitstek geschikt voor die gevaarlijke taak: ze zijn te licht om de explosieven te laten afgaan.

De hamsterratten worden als ze jong zijn een half jaar lang getraind, voordat ze aan het werk gaan. Dat gebeurt bij een centrum in Morogoro in Tanzania. Daar begon zo’n 25 jaar geleden de organisatie APOPO mee, die in België werd opgezet.

In deze video is te zien hoe de ratten worden getraind om verborgen smokkelwaar te herkennen in een metalen vat. Zo gauw het dier de illegale stoffen heeft ontdekt, trekt hij aan een belletje:

Van de Laak was jarenlang betrokken bij de training, die werkt met behulp van beloningen. “De ratten krijgen een klikgeluid te horen en dan krijgen ze eten. Doordat ze erg intelligent zijn, hebben ze dat al vrij snel door en dan kan je ze trainen om naar bepaalde plekken toe te gaan, hun neus bijvoorbeeld ergens in te steken.”

Op die manier kunnen de dieren worden geconditioneerd om op een bepaalde geur te reageren. Dat kunnen ze aangeven door er met hun neus boven te blijven hangen of door met hun voorpootjes aan een belletje te trekken. Ze kunnen ook een vestje aankrijgen waarop een camera zit.

Uit het nieuwe onderzoek, waar Van de Laak ook betrokken bij was, blijkt dat de ratten dus ook succesvol smokkelwaar van wilde dieren kunnen ontdekken op plekken als luchthavens en in zeehavens.

Smokkelaars van ivoor, hoorns van neushoorns en andere illegale producten van stropers verstoppen hun waar op creatieve manieren. “We hebben de ratten getraind om bijvoorbeeld schubben van een schubdier te herkennen die in koffie of wasmiddel waren verborgen”, zegt Van de Laak.

Aan het einde van de training waren acht van de elf geselecteerde ratten in staat om tussen 146 proefmonsters vier veel gesmokkelde stoffen te herkennen.

Volgens APOPO is het gebruik van de hamsterratten als geurdetector goedkoper en sneller dan de screeningsmethoden die nu in gebruik zijn en hebben ze bepaalde voordelen ten opzichte van speurhonden. De ratten kunnen bijvoorbeeld makkelijk nauwe ruimtes in scheepscontainers inspecteren of omhoog worden getild om de ventilatiesystemen van afgesloten containers te controleren.

Hoewel het onderzoek zich nog in een vroeg stadium bevindt, heeft de organisatie goede hoop dat het zal worden opgeschaald. Het team is nu begonnen met een operationele test in de haven en op de luchthaven van Dar es Salaam.

Ook elders wordt er steeds meer met speurratten gewerkt, bijvoorbeeld jaren geleden al door de Nederlandse politie. Volgens Van de Laak is er weinig wat de knaagdieren niet aankunnen. “De mogelijkheden zijn oneindig. Met alles waar een geur aan zit, kan een nieuw onderzoek worden gestart. Als er tenminste voldoende geld voor is, want een organisatie als APOPO is volledig afhankelijk van donoren.”