Trump begint met lawine aan decreten, ‘Hooggerechtshof krijgt het nog druk’

Ineens ging de geldkraan dicht. Trump bevroor vele honderden miljarden dollars aan federale uitkeringen om te voorkomen dat er geld gaat naar “marxistische nivellering, transgenderisme en groene sociale manipulatie”. Acute geldnood dreigde ineens voor tafeltje-dek-je-aanbieders, hulpprogramma’s op school, rampenfondsen, huisvesting van veteranen en gezondheidszorg voor ouderen.

Slechts enkele minuten voordat de maatregel inging, blokkeerde een rechter het besluit. “Het lijkt wel alsof de regering niet weet wat de verstrekkende gevolgen zullen zijn van opschorting van dat geld”, meende rechter Loren AliKhan. “Dit kan onherstelbaar veel schade aanrichten.”

Het was de grootste tegenslag voor Trump na een lawine aan presidentiële decreten, beleidsvoornemens en proefballonnetjes, meer dan 300 volgens het Witte Huis. Velen daarvan verontwaardigden tegenstanders, sommigen leidden al tot rechtszaken, enkele lijken ronduit ongrondwettelijk. Maar Trump kijkt niet op een juridisch gevecht meer of minder.

“Het is heel veel symboliek, laten zien dat hij druk bezig is met zijn agenda. ‘We willen radicale dingen en kijk, we voeren ze uit'”, zegt jurist en Amerikakenner Kenneth Manusama. “En het wordt tegenstanders lastig gemaakt: je kunt niet elke uitspraak bevechten. Misschien dat de Democraten in het Congres toch besluiten hier en daar compromissen te sluiten en dan is wat erdoorheen glipt jammer.”

Een greep uit de decreten van Trump:

Veel van die beslissingen kan Trump op eigen houtje nemen, omdat de president als uitvoerende macht een grote mate van handelsvrijheid heeft. Maar in de eerste week zocht Trump ook bewust de grenzen van het toelaatbare op. Neem de bevroren financiën: het Congres gaat over het toewijzen van budgetten, de president mag daar niet zomaar aan tornen.

Ook het automatisch staatsburgerschap voor kinderen van immigranten zonder verblijfspapieren kan niet zomaar per decreet worden afgeschaft, zoals Trump op dag 1 van zijn tweede termijn probeerde. “Dit is overduidelijk ongrondwettelijk”, maande de rechter toen hij voorlopig een streep zette door het besluit. “Ik ben veertig jaar rechter en ik heb nog nooit zo’n duidelijke zaak gezien.”

Daar is Manusama nog niet van overtuigd. “Het is voor Trump kansberekening. Hij weet dat hij met een ongekend gepolitiseerde rechtspraak te maken heeft, dat het kan uitmaken door welke president een rechter is benoemd. En hij kijkt naar zijn kansen bij het Hooggerechtshof, waar conservatieven met zes tegen drie in de meerderheid zijn. Die hebben de afgelopen jaren raardere dingen gedaan ten gunste van Trump, dus waarom niet?”

Bovendien is het nog helemaal geen uitgemaakte zaak dat Trump een vermaning van de hoogste rechters ter harte neemt. Kijk naar het TikTokverbod, aangenomen door het Congres en goedgekeurd door het Hooggerechthof, maar nu door Trump met 90 dagen uitgesteld. Op welke juridische basis? “Door het gewoon naast zich neer te leggen.”

“Daar waar een andere president respect heeft voor de rechter, heeft Trump dat niet”, zegt Manusama. “Je ziet daaraan dat democratie en de rechtsstaat zijn gebaseerd op vertrouwen. Dat de president de autoriteit van het Hooggerechtshof respecteert en niet iets doet dat ongrondwettelijk is verklaard. Maar als je dat respect niet heb, komt het tot stilstand.”

Het Congres zou dan nog tegenmacht kunnen bieden door bijvoorbeeld de hand op de knip te houden, maar met Trumps eigen Republikeinen in beide huizen aan de macht, is de kans daarop klein. Er klinkt in de gelederen af en toe wat gemopper over omstreden beleid als de bevroren fondsen of gratie voor gewelddadige Capitoolbestormers, maar de teneur is vooral “we kijken vooruit, niet om”, zoals fractievoorzitter John Thune zich ervan afmaakte.

Een partijgenoot zegt dat het nu eenmaal Trumps stijl is om voortvarend te werk te gaan en zich daarna pas zorgen te maken over consequenties. “Zo gaat het met Donald Trump: hij gooit handgranaten in het midden van de kamer en ruimt later wel op”, typeerde Senator Kevin Cramer zijn president. “De man is briljant.”

Misschien dat consciëntieuze ambtenaren dan nog kunnen weigeren ongrondwettelijk geachte bevelen uit te voeren, maar ook hier is Trump druk bezig zijn macht te laten gelden. Een stuk of zeventien onafhankelijke inspecteurs-generaal ontsloeg hij al zonder wettelijk verplichte uitleg of wachttijd, nieuw personeel wachten lakmoesproeven en kadaverdiscipline. “Zo breek je het verzet van ambtenaren”, zegt Manusama.

De Amerikakenner wijst erop dat Trump acht jaar geleden al liet zien een aanvankelijke tegenslag te kunnen ombuigen. “Het inreisverbod voor moslims is een mooi voorbeeld. In eerste instantie liep dat spaak, maar met een paar kleine aanpassingen is het uiteindelijk een jaar later toch door het Hooggerechtshof goedgekeurd.”

“Er is altijd heel veel protest als de presidentiële decreten worden getekend, maar als de aandacht is verslapt komt het Hooggerechtshof tevoorschijn en keurt het de decreten”, zegt Manusama. “Al deze besluiten zijn niet iets van de eerste honderd dagen, maar juist iets voor de lange adem. Het Hooggerechtshof krijgt het nog druk dit jaar.”