VN worstelt tijdens jaarvergadering met een lijst aan conflicten en met zichzelf

• Ryan Hermelijn

  correspondent Verenigde Staten

VN-baas António Guterres waarschuwt dat straffeloosheid, ongelijkheid en onzekerheid in de wereld leiden tot een situatie die “onhoudbaar” is. Dat zei hij bij de opening van de jaarlijkse Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Hij verwees daarbij naar de oorlogen in Oekraïne, de Gazastrook en Sudan.

De bijeenkomst in New York vindt plaats terwijl de lijst aan crises en conflicten in de wereld groeit. Die onderstrepen dat de VN in zijn huidige vorm nauwelijks in staat is om die conflicten allemaal op te lossen. Daarom staat deze keer op ook op de agenda: kan de VN zichzelf opnieuw uitvinden voor de toekomst?

“We kunnen geen toekomst bouwen voor onze kleinkinderen met een systeem dat is gebouwd voor onze grootouders”, staat op de grond gedrukt voor de ingang van het VN-hoofdkwartier. Dat citaat van Guterres moet de duizenden diplomaten de weg wijzen naar een soort VN 2.0.

Die organisatie moet inclusiever en effectiever zijn en niet langer gebaseerd zijn op de wereldorde aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. De Verenigde Naties moeten de huidige machtsverhoudingen beter weergeven, bijvoorbeeld door meer zeggenschap voor grootmacht India of zetels voor Afrika in de Veiligheidsraad.

In die raad kunnen de vijf permanente leden – China, Rusland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten – met hun vetorecht voorstellen van een meerderheid blokkeren. Zo zet Rusland regelmatig z’n vetorecht in bij resoluties over de oorlog in Oekraïne en doet de VS dat bij resoluties over het Israëlische optreden in Gaza.

De eerste stap richting de VN 2.0 is gezet tijdens de ‘Top voor de Toekomst’, voorafgaand aan de Algemene Vergadering. Daarin hebben de 193 lidstaten een ‘Pact voor de Toekomst’ aangenomen dat een nieuwe blauwdruk moet zijn om effectiever samen te werken bij grote internationale vraagstukken zoals klimaatverandering, de omgang met kunstmatige intelligentie en conflicten.

De permanente leden van de VN-Veiligheidsraad bewijzen al jaren lippendienst aan de hervorming van het machtigste orgaan in oorlog en vrede, maar hebben er baat bij dat alles bij het oude blijft.

Toch denkt Mark Leon Goldberg, presentator van een podcast over de VN, dat er sprake is van een kentering. “We gaan deze week veel horen over hervorming van de Veiligheidsraad, zelfs vanuit onverwachte hoek zoals de regering-Biden.”

Hij wijst op het voorstel van Bidens VN-ambassadeur om de Veiligheidsraad uit te breiden met permanente zetels voor Afrikaanse landen. “Ze had het niet over het vetorecht, maar dit is de eerste keer in de twintig jaar dat ik verslag doe van deze vergadering dat er momentum is voor hervormingen in de Veiligheidsraad”, zegt Goldberg.

Voor president Biden, die zich decennialang heeft ingespannen voor een sterk zichtbare rol voor Amerika op het wereldtoneel, was het de laatste keer dat hij de Algemene Vergadering toesprak.

De onzekerheid die het Amerikaanse verkiezingsjaar met zich meebrengt drukt zwaar op deze vergadering, zegt Richard Gowan van de International Crisis Group van de VN. “Mensen hebben geluisterd naar Biden, maar hun gedachten waren bij iemand anders. En dat is Donald Trump, want daar zijn veel zorgen over. Trump kan de VN veel schade toebrengen als hij dat zou willen.”

Trump heeft zich tijdens zijn eerste termijn als president teruggetrokken uit VN-afspraken zoals het Klimaatakkoord van Parijs. Ook zette hij de financiering stop van VN-organisaties als de Wereldgezondheidsorganisatie, UNRWA en Unesco. Biden heeft de geldkraan grotendeels weer opengedraaid, maar in november kan ook de VN wakker worden in een heel andere wereld.

Er is veel onvrede onder de Republikeinen over de kritische houding van de VN als het gaat om Israël, dus is de roep vanuit Trumps partij groot om opnieuw flink te snijden in de financiering.

De Verenigde Staten nemen op dit moment 22 procent van het VN-budget voor hun rekening en die bijdrage drastisch inkrimpen kan wereldwijd grote gevolgen hebben, bijvoorbeeld bij humanitaire hulp en de bestrijding van ziektes.

Over de mogelijke komst van de Democratische presidentskandidaat Kamala Harris in het Witte Huis is er minder nervositeit. De verwachting is dat Harris veel van Bidens buitenlandbeleid zal overnemen, maar zeker weten doen ze dat hier niet.

“De VN is geen groot thema in de verkiezingscampagne”, zegt Gowan. “Noch voor Harris, noch voor Trump. Dus iedereen hier wacht, kijkt en maakt zich zorgen over wat er gaat gebeuren in november.”