Wereld schiet door 1,5 graad; onduidelijk waarom 2024 zó warm was

• Rob Ramaker

  redacteur Klimaat

In november leek het al onvermijdelijk, maar nu is het officieel: 2024 was wereldwijd het warmste jaar sinds het begin van de metingen. Ook ging de aarde voor het eerst door de grens van 1,5 graad Celsius opwarming. Dat meldt Copernicus, de Europese organisatie die de aarde volgt met satellieten.

De aarde warmt op doordat er in de lucht steeds meer gassen zitten die warmte vasthouden. Zeker CO2 warmt de aarde op. Dit gas ontstaat wanneer mensen olie, gas en steenkool verbranden.

Nog nooit ging er zoveel CO2 de lucht in als vorig jaar. Bovendien was er in de eerste maanden een El Niño in de Stille Oceaan. Bij dit natuurlijke weerfenomeen verplaatst warm water zich door de oceaan. Wereldwijd leidt dit tot hogere temperaturen.

Dát het record is gebroken, is dus geen verrassing. “De mate waarin temperaturen zijn gestegen is dat wel”, zegt Bart Verheggen, klimaatwetenschapper bij het KNMI. Zowel 2023 als 2024 was veel warmer dan eerdere jaren, en wetenschappers snappen niet goed waarom.

Onderzoekers keken afgelopen jaar naar diverse ‘verdachten’, zoals de zon. Die heeft een cyclus van elf jaar waarin zij minder of – zoals nu – meer actief is. Dat blijkt geen belangrijke factor, zegt Verheggen. Ook het effect van een vulkaanuitbarsting bij Tonga bleek beperkt.

Iets wat wel bijdroeg is de afname van de luchtvervuiling. Grote vrachtschepen gebruikten tot 2020 brandstof met nog relatief veel zwavel. Hierdoor komen zwaveldeeltjes in de lucht die zonlicht weerkaatsen. Dit koelt de aarde af en werkt de opwarming enigszins tegen.

Omdat sinds 2020 strengere regels gelden, veroorzaken vrachtschepen veel minder zwavelvervuiling. En ook China dringt de vervuiling terug. Daarmee valt ook het afkoelende effect van de zwavelvervuiling weg en wordt de opwarming extra merkbaar. Natuurlijk is dit wel goed voor de gezondheid van mensen, die minder schadelijke stoffen inademen.

Volgens recente inschattingen leiden de schonere scheepsbrandstof en uitstootdaling in China tot maximaal 0,08 graden opwarming. “Dat tikt wel aan”, zegt Verheggen, “maar is zeker niet genoeg om de snelle opwarming te verklaren.” Bovendien gelden de regels al sinds 2020 en had het effect al eerder merkbaar moeten zijn.

Recentelijk vonden Duitse wetenschappers nog een laatste mogelijke oorzaak van de extreme temperaturen van de laatste twee jaar: wereldwijd blijkt er steeds minder lage bewolking te zijn. Die witte wolken weerkaatsen relatief veel zonlicht en werken daardoor afkoelend.

“Wolken zijn heel moeilijk te bestuderen”, zegt klimaatexpert Verheggen. “Ze zijn zo veranderlijk en hun bestaan duurt maar kort.” Waarom er minder lage bewolking is, blijft daarom onduidelijk. Dit kan een natuurlijke oorzaak hebben of te maken hebben met de afname van luchtvervuiling. Deeltjes in de lucht leiden ertoe dat er meer wolken ontstaan.

Het onheilspellendst, zegt Verheggen, is het scenario dat de hogere temperaturen leiden tot minder wolken. Dan gaat de opwarming zichzelf versnellen. Verheggen verwacht dat wetenschappers de komende jaren proberen uit te zoeken of dat zo is.

Onderzoekers zijn er niet over uit óf de wereld daadwerkelijk sneller opwarmt. Daar zijn aanwijzingen voor: zo zit er steeds meer warmte in de oceanen én zien satellieten dat de aarde meer energie vasthoudt.

“Toch is het aan de temperaturen nog niet onomstotelijk te zien”, zegt Verheggen. Het duurt vaak een aantal jaren voordat je trends kunt zien in het klimaat, omdat het van jaar tot jaar varieert.

De discussie doet hem denken aan een eerdere periode toen de opwarming tot stilstand leek te komen. Na een paar jaar stegen de temperaturen weer en bleek er geen sprake te zijn van een ‘pauze’. Verheggen verwacht dat het nog wel even zal duren voordat kan worden verklaard waarom 2023 en 2024 zo warm waren: “Over een paar jaar zullen we meer weten dan nu.”