Een quotum dus op basis van kleur en sociaal-economische afkomst. En dat werkt zo: 50 procent van de toegelaten leerlingen moet van gratis publieke scholen komen en de overige 50 procent van dure privéscholen. Van de studenten die uit het publiek onderwijs komen, moet ook een deel zwart zijn.
Dat percentage hangt af van het aantal zwarte inwoners per deelstaat. In São Paul is dat zo’n 35 procent en dus hanteren universiteiten daar datzelfde percentage. Via landelijke toelatingstoetsen wordt vervolgens een schifting gemaakt wie er wel, en wie niet naar de universiteit mag.
‘Iets wat onmogelijk leek, lukte toch’
Studenten zoals Matheus da Cruz en Thayssa Vozes zouden nooit aan de UFABC staatsuniversiteit van São Paulo studeren, als er geen quota waren geweest, vertellen ze aan RTL Nieuws. “Iets wat onmogelijk leek, lukte toch.” Ze zijn beiden van kleur en hun families komen uit lagere klassen. Geld om privéscholen te betalen was er niet thuis. Maar makkelijk is het niet. “De werklast is twee keer zo groot”, zegt Matheus.
De twee gingen naar gratis openbare middelbare scholen waar het opleidingsniveau een stuk lager ligt dan op dure privéscholen, waar voornamelijk witte leerlingen rondlopen. Maar nu studeren de twee twintigers aan de universiteit in São Paulo. Dit was ook de allereerste onderwijsinstelling in Brazilië die het quotasysteem invoerde; dat was in 2006, toen de staatsuniversiteit haar deuren opende, ver voordat de overheid het voorbeeld volgde.
Het systeem is van groot belang in een land als Brazilië, zegt hoogleraar Internationale Betrekkingen Schutte, die al 13 jaar lesgeeft aan deze universiteit. Het land wordt namelijk gekenmerkt door drie eeuwen slavernij.
Ook is structureel racisme nog altijd aan de orde van de dag, terwijl Brazilië na Nigeria het land is met het hoogste aantal zwarte inwoners. “Eerst waren de enige zwarte mensen op universiteiten bewakers of schoonmakers. Zij vinden het geweldig dat er nu zwarte studenten rondlopen.”
“Alle jongeren maken nog steeds dezelfde toelatingstoets”, legt Schutte uit, “maar ze komen via twee deuren naar binnen.” De leerlingen van de gratis openbare middelbare scholen vechten onderling om 30 procent van de sleutels, die de ene deur kunnen openen. De leerlingen van het dure privéonderwijs strijden voor toelating tot de andere deur, die toegang biedt tot 70 procent van het totale aantal plekken op de universiteit. “Ze concurreren daardoor met gelijken en dus krijgen de minder rijken eindelijk een kans”, legt Schutte uit.
Familietrots
Hij verwerpt ook meteen het argument dat tegen de quota wordt gebruikt: het onderwijsniveau zou erdoor omlaag gaan. Uit onderzoek blijkt dat dit niet waar is en dat verbaast de hoogleraar niets. “Leerlingen die via quotasystemen binnenkomen, zijn zich bewust dat dit een hele grote kans is.” Ook zijn ze vaak de eerste in hun familie die studeren en dat brengt veel trots met zich mee.
Dat ziet hij terug als deze studenten hun diploma halen. “Het is heel emotioneel voor de hele familie, gewoon een revolutie.” Voor Thayssa en Matheus geldt hetzelfde. Thayssa noemt haar opleiding een ‘collectieve overwinning’ en ‘een bron van trots voor haar familie’.
Ook veel trots bij de familie van Matheus: hij is de eerste in zijn familie die een opleiding heeft afgerond, een bachelor economie. “Dat had nooit gekund zonder dit beleid.”
Zijn moeder was haar hele leven huishoudhulp. “Ze kan niet lezen en schrijven.” Inmiddels is haar zoon zelfs begonnen met een master. “Voor mijn moeder, maar ook voor mijn ooms en neven is het een enorme vreugde om te kunnen zeggen dat ik op de universiteit studeer.”
Afhaken door geldgebrek
Toch kent het quotasysteem ook problemen, benadrukken de studenten. “Toegelaten worden is pas de eerste stap in het moeilijke proces van studeren als Braziliaan van kleur”, zegt Thayssa. Ze legt uit dat dat veel leerlingen naast hun studie moeten werken om in hun levensonderhoud te voorzien én de opleiding te kunnen betalen. “We missen daardoor veel, zoals deelname aan onderzoeksgroepen en voorlichtingsactiviteiten.”
Het is keihard werken, stemt Matheus in. “De werklast is voor ons twee keer zo groot.” Matheus krijgt wel een beurs, maar om rond te komen moet hij er toch bij werken.
Studenten komen vermoeid aan
Hoogleraar Schutte herkent het probleem en vertelt dat zijn leerlingen vaak ‘bekaf’ aankomen bij avondlessen die speciaal zijn ingevoerd voor werkende studenten. “Door werk hebben ze de ochtend- en avondspits moeten trotseren en dat vergt nogal wat energie in een miljoenenstad als São Paulo.” Tijd voor zelfstudie blijft er ook niet over. “Ze halen het daardoor niet en haken af.” Schutte pleit daarom voor meer beurzen, maar die zijn de afgelopen jaren juist ingeperkt door voormalig president Jair Bolsonaro.
Ook is volgens de hoogleraar de werklast extra hoog vanwege een leerachterstand waarmee veel jongeren binnenstromen, na het afronden van het gratis openbaar onderwijs. “Hun wiskunde, Engels en Portugees zijn echt belabberd, maar ze werken keihard om het te verbeteren.” Hij vindt daarom dat het quotasysteem ook cursussen Engels moet verplichten op universiteiten. “Anders heeft het gewoon geen zin.”
Uitbreiding quota
En er is hoop. Een maand geleden nog keurde het Braziliaanse Nationale Congres, waarvan de meerderheid bestaat uit witte mannen van middelbare leeftijd, een update van het quotasysteem goed. Deze nieuwe wet heeft als richtlijn om de quota permanent te maken door voorwaarden toe te voegen.
“Denk aan de beurzen”, legt Schutte uit. “Je doet dus niet alleen meer de deur open voor deze studenten, maar je hanteert ook maatregelen waardoor deze studenten blijven en hun studie afmaken.” Hij benadrukt dat het om een richtlijn gaat en niet om een verplichting, maar ‘het is toch een vooruitgang’.
