Zzp-onrust wel in Nederland, maar niet in buurlanden. Hoe kan dat?

• Billie Slagboom

  redacteur economie

Terwijl er op de Nederlandse arbeidsmarkt veel onrust is over zzp’ers, is er in omliggende landen volgens experts minder discussie over het onderwerp. Hoe komt dat? En kan Nederland daar wat van leren?

In Nederland wordt zelfstandig ondernemerschap sinds het eind van de jaren 90 flink gestimuleerd, bijvoorbeeld door de zelfstandigenaftrek. “De redenering was dat zzp’ers goed zijn voor innovatie en de economie”, zegt universitair docent arbeidsrecht Niels van der Neut. “Uiteindelijk is het misschien wel te goed gestimuleerd en nu hebben we heel veel zzp’ers.”

Onder hen zijn veel schijnzelfstandigen, zzp’ers die werken als zelfstandig ondernemer, maar volgens de regels eigenlijk in loondienst zouden moeten zijn. Dit fenomeen verstoort volgens de overheid de arbeidsmarkt, doordat werkgevers minder sociale lasten betalen en de schijnzelfstandige fiscale voordelen heeft. Met meer handhaving wil de overheid oneerlijke concurrentie en ongelijke arbeidsvoorwaarden tegengaan.

Een land waar Nederland in dat opzicht een voorbeeld aan zou kunnen nemen, is België, zeggen deskundigen. Daar zijn ook veel zelfstandigen, maar zij moeten meer bijdragen aan de sociale zekerheid. Er is bijvoorbeeld een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering en een apart pensioenstelsel.

“Hier betaal je als zelfstandige veel, maar de discussie over wat je nou bent, zelfstandige of werknemer, is minder urgent,” zegt Hugo-Jan Ruts, hoofdredacteur bij nieuwssite ZiPconomy. “Omdat het vanuit de sociale zekerheid niet zo veel uitmaakt, want je betaalt gewoon mee.” Hij deed meermaals onderzoek naar zelfstandigen in het buitenland.

“België loopt wat dat betreft een paar stappen voor”, zegt Sem Overduin, belangenbehartiger bij HR-dienstverlener HeadFirst Group. In het land zijn nauwelijks fiscale verschillen tussen werknemers en zelfstandigen, zegt hij, omdat er geen zelfstandigenaftrek of mkb-winstvrijstelling bestaat. “De discussie rondom schijnzelfstandigheid speelt daardoor gewoon veel minder.”

Zzp’ers in België dragen 20,5 procent van hun netto-belastbaar inkomen af aan sociale zekerheid. Ook bijvoorbeeld Spanje verplicht freelancers om mee te betalen. In Nederland dragen zzp’ers via de inkomstenbelasting bijvoorbeeld wel bij aan de AOW, maar moeten ze zelf zorgen voor hun pensioen.

Verder is een belangrijk verschil dat België de relatie tussen een werkgever en zelfstandige bestempelt als een fundamenteel andere relatie dan die van een werkgever en werknemer. Dit is in 2006 in een aparte wet vastgelegd, zegt Ruts. “In Nederland moet je als zelfstandige bewijzen dat je geen werknemer bent, maar in België hoef je die stap niet te maken. Je moet wel aan criteria voldoen, maar het startpunt is dat van een zelfstandige, niet van een werknemer.” De criteria lijken verder op die in Nederland, zeggen de experts.

Toch worstelt ook België met mensen die ‘gedwongen’ worden om als zelfstandige te werken, zegt Ruts. Voor sectoren waar uitbuiting sneller voorkomt, zoals de tuinbouw en maaltijdbezorging, zijn daarom extra criteria opgesteld om schijnzelfstandigheid tegen te gaan.

In Duitsland ligt het aantal freelancers veel lager, omdat die alleen in bepaalde beroepen zijn toegestaan. Verstandig, vinden sommige experts. Bij beroepen waarbij iemand altijd in diensten werkt en onder gezag staat, mag je dus geen zelfstandige worden. Verpleegkundige of pizzabezorger dus niet, maar kunstenaar of IT-consultant wel. “Dus dat verkleint de discussie ook al”, zegt Van der Neut.

Overigens moeten de Duitse zelfstandigen dan nog wel aan allerlei criteria voldoen. Die komen grotendeels overeen met de jurisprudentie uit het Nederlandse ‘Deliveroo-arrest’, zegt Ruts.

Het is een misverstand dat Nederland de meeste zelfstandigen in Europa heeft, zien de experts. In Griekenland en Polen ligt het percentage bijvoorbeeld hoger. Dat heeft te maken met het grote aandeel van de agrarische sector in die landen, waar traditioneel veel zelfstandigen werken, verklaart het CBS.

Moet Nederland een voorbeeld nemen aan bijvoorbeeld België? De politiek heeft er al vaker naar gekeken, zegt Van der Neut, bijvoorbeeld in het wetsvoorstel van de VBAR. “Maar dan werd geconcludeerd dat de wijze waarop België arbeidsrelaties beoordeelt, niet een-op-een kan worden overgenomen, omdat wij in de fiscaliteit en sociale verzekeringen anders omgaan met zelfstandigen. Het hele stelsel zou dan eigenlijk hervormd moeten worden en dat vindt de politiek beladen.”

Intussen zet Nederland stappen om een gelijker speelveld te creëren, zegt Overduin. Zo wordt de zelfstandigenaftrek afgebouwd en werkt de overheid aan een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers. “Onderzoek toont keer op keer aan dat het merendeel bewust kiest voor zelfstandig ondernemerschap. Dat matcht niet goed meer met de sociale zekerheid en fiscaliteit. Dat moeten we gaan herstellen, zodat mensen wel bijdragen aan de sociale zekerheid en er een gelijke behandeling plaatsvindt van werkenden.”